Osmanlı’da Okuma Yazma Oranı

Kimilerine göre okuma orana %5 ya da %7 oranlarında istatistik çıkarken, kimilerine göre bu oran ’leri bulmaktadır. Bunun sebebi ise istatistik çıkarmak için, elde kesin verilerin olmamasıdır.

Okuma Yazma Oranı İstatistikleri Nasıl Çıkarılmalıdır?

Herhangi bir konuda istatistik çıkarılması gerektiğinde muhakkak tarihin kurallarına uymak gerekir. Tarih konusunda bir istatistik çıkarılmak istendiğinde yapılması gereken ilk şey, her dönemin kendi şartlarına göre değerlendirilmesidir.

Tarih içinde bir karşılaştırmanın yapılabilmesi için, o dönem içinde bulunan devletler karşılaştırılmalıdır. Bir Kanuni Süleyman devrini bir II. Bayezid devriyle karşılaştırmak, yapılacak en büyük hatalardan biri olur.

Osmanlı’da Eğitim Sistemi Nasıldı?

Osmanlı’da eğitim sistemi Selçuklu Devleti’ne kadar incelenmelidir. Osmanlılarda ilk medrese 1331 yılında, Orhan Gazi tarafından İznik’te kurulmuştur. Bursa, Edirne ve İstanbul’da ise hemen her Osmanlı sultanı, medrese açmıştır.

Özellikle Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Sahnıseman Medresesi ve Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılan Süleymaniye Medresesi çok önemidir. Bazı medreselerde; tıp, darüttıp, matematik, darülhendese, hadis gibi alanlarda birçok uzman yetiştirilmiştir.

Cami, tekke ve zaviyeler, ibadethane yapmalarının yanında tefsir, hadis, fıkıh, hat, tezhip gibi eğitimler de açılan bu cami tekke ya da zaviyelerde verilirdi. Diğer yandan astroloji ve matematik gibi ilim türleri öğretilirken, Lonca ve Ahi teşkilatları da mesleki ve teknik konularda eğitimler verirdi.

1. Abdülhamid Döneminde İlköğretim Nasıldı?

1895 yılında Osmanlı’nın Türkiye sınırları içinde ilkokul öğrenci sayıları gayrimüslim ve yabancı öğrenciler arasında dağılmıştır. Osmanlı’da okuma yazma oranı için bir istatistik çıkarılırsa; II. Abdülhamid zamanı 1869 yılında 4 yıllık ilköğretim yalnızca erkekler için değil kız çocukları için de zorunlu hale getirilmişti. 1895 yılında okuyan kız çocuk sayısı %35 gibi bir rakamdaydı.

1. Abdülhamid döneminde 1895 yılında 5-10 yaş grubu için ilkokul ve öğrenci sayıları;

• İslam ilkokulları okul sayısı 23.518, öğrenci sayısı 675.608, öğrenci oranı %57,
• Gayrimüslim ve yabancı okul sayısı 2.330, öğrenci sayısı 155.153, öğrenci oranı %61.3

Cumhuriyet döneminde ilköğretim kıyaslaması yapılırsa;

• 1923-1924 arası ilkokul sayısı 4894, öğrenci sayısı 342, 7-11 yaş 1.350 kişi
• 1930-1931 arası ilkokul sayısı 6598, öğrenci sayısı 489, 7-11 yaş 1528 kişi
• 1937-1938 arası ilkokul sayısı 6700, öğrenci sayısı 765, 7-11 yaş 2334 kişi
• 1950-1951 arası ilkokul sayısı 17.428, öğrenci sayısı 1617, 7-11 yaş 2.326 kişi

Görünen o ki; 1923-24 arası %25,3 olan okuma oranı 1930-31 yıllarında %32’lere yükselmiş, 1937-38 yıllarında %32,7’den 1950-51 yıllarında %69,5 oranına çıkmıştır.

1890’lı Yıllarda Avrupa’da Okur-Yazarlık Ne Durumdaydı?

Osmanlı’da okuma yazma oranı tespiti yapılırken, Avrupa’da okur-yazarlık oranı da mukayese edilmelidir. Çıkan veriler ise Batılı bir imparatorluk olmasının yanında okur-yazarlık seviyesinde altında olduğu ya da üstüne çıktığı ülkeler de olmuştur.

1890 yılında yapılan karşılaştırma sonucunda Avrupa’da okur-yazarlık;

• Rusya’da
• İspanya’da %39
• İtalya’da %45
• Belçika’da %74
• Fransa’da %78
• Amerika’da %89,3
• İngiltere’de %92 olmuştur.

Bu verilere göre 1890’lı yıllarda okur-yazarlık konusunda Rusya’nın önünde olurken; Amerika, İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya ve İspanya gibi ülkelerin çok gerisinde kalınmıştır.