Küresel ekonomilerde buğday krizi tehdidi kapıda! Türkiye buğday üretiminde hangi konumda? Dünyada buğday üretiminde öne çıkan ülkeler!

Tarık Bulduk| Özel Haber

Ukrayna Rusya savaşı devam ederken her geçen gün Rusya’ya farklı alanlarda yaptırımlar uygulanmaya devam ediyor. Rusya’nın da bu yaptırımlara karşılık olarak ihracat ürünlerini yasaklama endişesi küresel ekonomideki tarım ürünlerini derinden etkiliyor. Buğday üretiminde dünyada beşinci sırada yer alan Rusya’nın alacağı ihracat kararı birçok ülke için çok büyük bir önem arz ediyor. Peki dünyada buğday üretiminde hangi ülke nasıl bir konumda? Ülkemiz bu sıralamada yer alıyor mu? Buğday üretimine dair detaylar özel haberimizde..

2022 yılının başında Rusya'nın buğday ihracatını sınırlandırma hamlesinin beklenmesi, gıda güvenliğini sağlamak için artan baskılar, diğer pazarlarda yüksek proteinli buğday arzında yaşanan azalma gibi sebepler bu yıl içerisinde zaten buğday tedarikinin zorlaşacağını bize gösteriyordu. Bir de bu sebeplerin üzerine Rusya’nın Ukrayna’ya başlattığı işgal ve savaş eklenince buğday fiyatları artarken üretiminin gidişatının ne olacağı küresel ekonomi için büyük bir tehlike oluşturmaya başladı. Buğday fiyatları, aylık bazda yüzde 30 artarken, yılbaşına göre de yüzde 60'ın üzerinde artış kaydetti.

En çok buğday üreten ülkeler

Dünya üzerinde buğday üretimine baktığımız zaman ilk sırada Avrupa Birliği gelmektedir. Dünya buğday üretiminde ve tüketiminde en büyük pay Avrupa Birliği ülkelerine aittir. Avrupa Birliği bir senede neredeyse 176 milyon ton buğday üretmektedir. Üretilen bu buğday oranıyla birlikte sıralamada ilk sırayı göğüslemektedir.

Buğday üretiminde ikinci sıraya baktığımızda en çok buğday üreten ikinci ülke olarak karşımıza Çin Halk Cumhuriyeti çıkmaktadır. Söz konusu ülke yılda 134 milyon buğday üreterek bu alanda önemli bir paya ev sahipliği yapmaktadır. Bununla beraber Çin dünyada en fazla buğday ihracatı yapan ülke konumunda yer almaktadır. Bu nedenle ülkenin, özellikle küresel gıda arzında çok büyük ölçüde katkısı bulunmaktadır. 

Dünya buğday üretiminde üçüncü sırada ise Hindistan yer almaktadır. Hindistan tüm dünyadaki buğday üretiminin yüzde 14’ünü karşılarken, yılda yaklaşık 111 milyon ton üretim yapmaktadır. Öyle ki, Hindistan’ın buğday ihracatı beklentisi bu yıl 5.25 milyon tondan 7 milyon tona kadar çıkartıldı. Söz konusu ülke son 5 yılda art arda rekor buğday mahsulü ederken, elinde ciddi bir buğday stoku bulunmaktadır. Öte yandan Hindistan'da pirinçten sonra en önemli gıda buğdaydır.

Rusya dördüncü sırada

Sıra, tüm bu kaosun temel sebebi olan Rusya ülkesinde. Küresel buğday üretiminde Rusya, dünya ülkeleri arasında Hindistan’dan sonra dördüncü sırada gelmektedir. Ukrayna’ya başlattıkları işgalin ardından hububat fiyatlarında her gün rekorlar kırılırken Rusya’nın üretiminde dördüncü sırada yer aldığı buğday da bu kafilenin elbette öncüsü durumunda. Rusya yılda yaklaşık 85 milyon ton buğday üretiyor. Aynı zamanda dünya tahıl üretiminin yaklaşık yüzde 10'u Rusya'da yapılırken, dünya buğday ihracatı lideri Rusya, geçtiğimiz sezon 38,5 milyon ton buğday sattı.

İnsanların en çok kullandığı ve birçok ürünün hammaddesi olan buğdayın ihracatına baktığımızda ise Rusya küresel buğday ihracatında liderlik ipini göğüslerken Ukrayna da beşinci sırada yer alıyor. Dolayısıyla bu iki ülke arasında yaşanan savaşın buğday fiyatlarına yansıması kaçınılmaz. Bu bağlamda buğday fiyatlarında dev fiyat artışları gerçekleşti. Buğdayın fiyatı yüzde 47’nin üzerinde bir artış göstererek 13,63 dolara çıktı. Bu fiyat buğdayın şimdiye kadar geldiği en yüksek noktayı işaret ediyor.

2021 yılında Rusya’dan en fazla buğday ithal eden 5 ülke

Buna bağlı olarak dünyda buğday üretiminde ilk sıraları alan Rusya, birçok ülkeye buğday ithal etmektedir. Geçtiğimiz yıl bu ülkeden buğday ithal eden ülkelere baktığımızda ilk sırayı Türkiye almaktadır. Ülkemiz Rusya'dan tam 1,8 milyar dolarlık buğday ithalatı yapmaktadır. Türkiye'yi 1,5 milyar dolarlık ithalatla Mısır takip ederken üçüncü sırada 292 milyon dolar ile Azerbaycan gelmektedir. Azerbaycan'ı 253 milyon dolar ile Nijerya izlerken beşinci ülke olarak Kazakistan gelmektedir. Kazaklar 2021 yılında Rusya'dan 213 milyon dolar buğday ithal etmiştir.

Buğday fiyatları diğer ürünlere yansıyor

Buğday fiyatlarında durum bu olunca bazı ülkelerde çoktan problemler baş göstermeye başladı. Öyle ki ülkeler, artan buğday fiyatları sebebiyle ekmek ve un fiyatlarında artışa gidiyor. Hal böyle olunca gıda arzında ve tedarikinde global piyasalarda ciddi endişeler kendini gösteriyor. Buna örnek vermek gerekirse Mısır’da bir adet ekmeğin fiyatı son iki günde tam yüzde 60 oranında zamlandı.

Dünya buğday üretimi sıralamasında beşinci sırada yer alan ülke ise Amerika Birleşik Devletleri. ABD’de yıllık 63,59 milyon ton buğday üretimi yapılmaktadır. Öte yandan Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı geçtiğimiz ay 2021-2022 sezonunda dünya için buğday stoğu beklentisini 278,2 milyon tondan 281,5 milyon tona yükseltmişti. Bununla beraber Tarım Bakanlığı, Şubat ayında yayımlanan Dünya Tarımsal Arz ve Talep Tahminleri raporuna göre, 2021-22 pazarlama yılında küresel buğday ihracatı tahminini 204.4 milyon tondan 206.7 milyon tona çıktı.

Dünya buğday üretiminde Amerika Birleşik Devletleri’nden sonra Avustralya geliyor. Avustralya’yı; Ukrayna, Pakistan, Kanada, ve Arjantin takip ediyor.

Türkiye ne durumda?

Dünyada buğday üretiminde öne çıkan ilk beş ülkeyi sıraladık. Avrupa Birliği ülkelerinden sonra sırasıyla Çin, Hindistan, Rusya ve ABD ülkeleri sıralamanın ilk 5’ini oluşturuyor. Peki Türkiye bu sıralamada nerede ve üretim hacmi ne kadar?

Türkiye 11. sırada

Türkiye’deki tahıl üretiminin büyük bir kısmını buğday oluşturuyor ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye, 2019’da 19 milyon, 2020’de 20.5 milyon ton buğday üretti. 2020 yılında bir önceki sezona göre ekim alanında yüzde 1,0 artış, verimde ise yüzde 6,6’lık yükseliş yaşanmıştır. 

Buna karşılık TMO’dan alınan bilgilere göre ise, 2019’da 9.8 milyon, 2020’de 9.7 milyon ton buğday ithal ettik. Bu ithal buğdayın 2019 ve 2020’de 7.5 milyon tonuna denk gelen kısmını ihraç ettik. Tüm dünyada ihraç edilen buğday oranları içerisinde Türkiye’nin oranı 3,3. Doğu Karadeniz kıyı şeridi dışında ülkemizin hemen hemen her yerinde yetiştirilen buğday, toplam tarım alanlarının yüzde 26,5’ini oluşturuyor.