Türk Araştırmacı Kovid-19'a Karşı Keçi Sütünden İlaç Geliştiriyor

Koronavirüs salgınının önüne geçmek için birçok ülke ilaç ve aşı çalışması yapıyor. Türkiye’de de salgını bitirmek amacıyla önemli adımlar atılıyor. Koronavirüs sürecinde, yaklaşık 10 yıldır süt ve bitkisel ürünlerden sağlanan değerli biyoaktif bileşiklerin kanser ve kardiyovasküler hastalıklar üzerindeki etkinliğiyle ilgili çalışmalar yapan İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Laboratuvarlar Koordinatör Yardımcısı ve Helal Gıda Ar-Ge Mükemmeliyet Merkezi Araştırmacısı Yüksek Kimyager Bilal Çakır, tez danışmanıyla yaptığı makale çalışması esnasında Kovid-19’a karşı etkili protein keşfettikleri keçi sütünden, ilaç adayı geliştirmek için proje hazırlığında.

Bilal Çakır ve tez danışmanlığını yapan Marmara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tuğba Tunalı, Eczacılık Fakültesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Göksel Şener ve Doç. Dr. Betül Okuyan, yürüttükleri makale çalışmasında, keçi sütünde bulunan proteindeki biyoaktif peptitlerin koronavirüse karşı etkili olduğunu ortaya koydu.

Bunun üzerine Çakır'ın keçi sütünün içerisindeki etkin maddeden koronavirüsle mücadele etmek için ilaç adayı geliştirmeye yönelik hazırladığı makalesi, Avrupa Farmakoloji dergisinde (European Journal of Pharmacology) yayımlandı. Çakır, çalışmasını büyütmek ve patentini alabilmek için projesi üzerinde çalışmalarına devam ederken, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumuna (TÜBİTAK) da proje başvurusunda bulunacak.

İZÜ Helal Gıda Ar-Ge Mükemmeliyet Merkezi Araştırmacısı Yüksek Kimyager Bilal Çakır, yüksek lisans tezinde, danışmanı olan Prof. Dr. Tuğba Tunalı Akbay ile beraber keçi sütünden saflaştırdıkları proteinlerden elde ettikleri biyoaktif peptitlerin kolon kanserinin tedavisinde kullanılması üzerine çalıştığını belirterek konuşmasına şöyle devam etti:

‘Tezimle ilgili makale çalışmalarımı yürütürken Kovid-19 salgını başladı. 'Keçi sütü Kovid-19 tedavisinde de faydalı olabilir mi?' diye araştırma yaparken güzel sonuçlar elde ettik. Salgın sürecinde virüsle laboratuvar ortamında çalışamadığımız için bilgisayar destekli veri tabanlarında protein peptit etkileşimleri üzerinde çalışma yaptık. Bu projemizle ilgili makaleyi hazırlayıp European Journal of Pharmacology dergisine gönderdik. Çalışmamız kabul aldı.’

Proje ile ilgili laboratuvarda yürütecekleri çalışmaya ilişkin konuşan Çakır, ‘Keçi sütünü aldıktan sonra laboratuvar ortamında bazı ön işlemlere tabi tutacağız. Bu işlemlerden sonra proteinini elde edeceğiz. Elde ettiğimiz proteinlerden enzimatik muamelelerle biyoaktif peptitleri açığa çıkaracağız ve bu biyoaktif peptitlerin, 'invitro' dediğimiz laboratuvar ortamında değişik hücre kültürlerindeki aktivitelerini inceleyeceğiz’ dedi.

Çakır, projenin, İZÜ, Marmara Üniversitesi ve İstanbul Teknopark olmak üzere 3 ayaktan oluştuğunu belirterek, şöyle konuştu:

‘Şu anda TÜBİTAK'a yazmak için hazırlık aşamasında olduğumuz proje kapsamında fare deneyleri yapacağız. Keçi sütünden saflaştıracağımız proteini ve ondan elde edeceğimiz peptitleri ayrı ayrı fareler üzerinde deneyeceğiz.

Peptitleri, koronavirüsün bağlanmış olduğu enzimlere bağlamaya yönelik inhibisyon çalışmaları yapacağız ve bunların bağlanıp bağlanmadığını, inhibe edip etmediğini, bu virüsün bağlanmasına engel teşkil edecek bir durum olup olmadığını inceleyeceğiz. Güzel neticeler alırsak bunun akabinde de insan deneyi için daha büyük bir proje başvurusu dönemine geçeceğiz.’

Projeyle geliştirilmesi planlanan ilaç adayının kullanım alanlarından da bahseden Çakır, ‘Bu peptit gibi diğer bütün ajanlar, ilaç olarak da değerlendirilebilir, koruyucu olarak da kullanılabilir. Bu, çalışmanın gidişatına göre değişebilir. Projemizde hem oral (ağızdan) hem nazal (burundan) uygulama düşüncemiz var. 'Hangisi daha iyi etki eder?' bu açıdan da değerlendireceğiz. Tabii ki önceliğimiz, virüsün vücuda girdiğinde insanları bir anda kötü duruma düşürmesini engellemek’ şeklinde konuştu.

Proje ile ortaya konulan bulguların, keçi sütü tüketimi ile karıştırılmaması gerektiğinin altını çizen Çakır, şu ifadeleri kullandı:

‘Keçi sütü içerek Kovid-19'dan korunamazsınız. Keçi sütünü direkt tüketerek böyle bir etkinin olması söz konusu değil. Keçi sütünden önce proteinini laboratuvar koşullarında elde edip, daha sonra farklı işlemlerle o proteinin yapısını sağlayan peptitleri ayrı ayrı izole ediyoruz. İzole ettiğimiz peptitler de güzel bir sonuç teşkil ederse belki sentezleyerek elde edeceğimiz bir mekanizma ortaya çıkacak.

Çünkü endüstriyel ölçekli düşünmek zorundayız. Bugün bir aşının total üretimi için kaç ay bekleniyor, ilaç endüstrisi de böyle. Yaptığımız tamamen Ar-Ge ve laboratuvar ölçekli bir çalışma. Keçi sütünü içerek koronavirüsten korunmak için fayda sağlayamazsınız.’

Türkiye'de koronavirüse karşı aşı ve ilaç geliştirmek için pek çok çalışma yapıldığını hatırlatan Çakır, devlet desteğiyle kısa bir süre içerisinde başarılı sonuçlar elde edilebileceğini ve salgının üstesinden gelineceğini belirtti.

Proje makalesinin uluslararası bir dergide yayımlanmasından sonra İngiltere ve İran’da da benzer makaleler yayımlandığını belirten Çakır, ‘Bunlar çok sevindirici, mutlu olduk. Projemiz dünyada ilgi gördü. Bu kadar ilgi olacağını beklemiyorduk. Keçi yetiştiricisinden tutun da uluslararası birçok arenada makalemiz karşılık buldu. İnşallah faydalı olabilecek bir ürün ortaya koyabiliriz. Derdimiz, bu sadece literatürde bir makalede kalmasın, ürüne dönüşsün ve fayda sağlasın’ diye konuştu.