Ramazanda oruç tutmak için nasıl niyet edilir? Oruca niyet etmeyi unutan ne yapmalı, ne zaman niyet edilir?

İslam alemi Ramazan’a kavuştu. İlk sahur için saatler kala oruç tutarken nasıl niyet edilmeli konusu akıllara takıldı. Oruç tutarken niyet etmek oldukça önemlidir. Kişinin orucunun kabulü için niyet etmek gerekli bir koşuldur. Hanefilik, Şâfiiyye ve Ḥambiliye gibi mezheplerde her gün için oruca ayrı niyet edilmesi gerektiği görüşündedir. Mâlikiyye mezhebi içinse Ramazan ayı başında alınan niyet tüm ay boyunca geçerli olacaktır. Peki, Ramazanda oruç tutmak için nasıl niyet edilir? Oruca niyet etmeyi unutan ne yapmalı? Ramazan’da oruca ne zaman niyet edilir? İşte merak edilen tüm soruların yanıtları haberimizde…

Orucun niyeti nasıl olmalıdır?

Oruca niyetlenmek merak edilen bir konudur. Oruç tutmak isteyen kişiler "Vaktinde tutulan Ramazan orucu" ve "günü belirlenmiş nezir orucu" ile "mutlak nafile oruçlar" gibi ifadeleri kullanmadan oruca niyetlenebilir. "Allah için oruç tutmaya niyet ettim" demekle veya içinden geçirmekle niyet etmiş olur. Zaten oruç için kalmış olmak da bir niyettir.  Oruç tutmak için niyet etmek şarttır. Niyet etmeden oruç tutmak sahih değildir. Kişi niyetini kalbinden geçirmiş olsa da niyetini dile getirmek menduptur.

Ramazan orucu, belli günlerde tutulmak üzere adanan oruçlar ile nafile oruçlar için niyet etme vakti, güneşin batması ile ertesi gün tepe noktasına gelmesi öncesine kadarki süredir. Ancak imsaktan sonra yapılacak niyetin geçerli olması için bu vakitten itibaren bir şey yenilip içilmemiş, oruca aykırı bir iş yapılmamış olması gerekir. Aksi takdirde gündüz niyet caiz olmaz (Kâsânî, Bedâî', II, 85).

Bu şekilde tutulacak olan oruçlar için, "yarınki orucu tutmaya" şeklinde mutlak niyet yeterlidir. Bununla birlikte geceden niyet edilmesi ve "yarınki Ramazan orucuna" şeklinde orucun belirlenmesi daha faziletlidir.

Ramazanın her günü için ayrı niyet edilmesi gerekir (Mevsılî, el-İhtiyâr, I, 397, 400).

Kaza, keffaret ve bir zamana bağlı olmaksızın adanan oruçlar için gün batımından itibaren en geç imsak vaktine kadar niyet edilmiş olmalıdır. Bu tür oruçlara niyet edilirken, "falanca kaza, keffaret veya adak orucuna" şeklinde belirtilmesi gerekir.

Şafiî mezhebine göre ise nafile dışındaki tüm oruçlara geceden niyet edilmelidir. İmsak vaktine kadar niyet edilmemişse o günün orucu geçerli olmaz. Nafile oruçlara ise güneş tepe noktasına gelmeden öncesine kadar niyet edilebilir (Şirâzî, el-Mühezzeb, I, 331-332).

Oruçta niyetin hükmü nedir?

Oruç tutarken niyet önemli bir şarttır. Ancak niyet dile getirilmese bile asıl niyet kalp ile alınır. Yarın oruç tutacağını bilerek kalkmak aslında bir niyettir. Ancak niyetini dil ile söylemekte bir sünnettir. Oruç tutmak için sahura kalmış olmak da bir niyettir.

Oruca hangi vakitte niyet edilmelidir?

Ramazan orucuna, zamanı belirlenmiş adak orucuna ve nâfile oruçlara; akşamdan itibaren ertesi günü kuşluk vaktine kadar niyet edilebilir. 

Ramazan orucunun kazası ile vakti belirtilmemiş adak orucuna, nâfile olarak başlanıp bozulmuş oruçların kazâsına ve kefâret oruçlarına niyet ise, akşamdan itibaren imsâk vaktine kadar yapılır. Bu vakitten sonra yapılan niyetle bu oruçlar sahih olmaz. Şâfiî mezhebine göre, nâfile oruçlarda güneş batana kadar niyet etmek câizdir. Ancak niyet edilen vakte kadar orucu bozucu bir şey yapılmasın.

Bir kimse geceleyin herhangi bir oruç için niyet ettiği halde, imsâk vaktinden önce bu niyetinden dönse, bu dönme sahihtir.

Ramazan-ı şerîfin her günü için ayrı niyet lâzımdır. Çünkü araya geceler girmekte ve her günün orucu, ayrı bir ibâdet sayılmaktadır.

Bir kazâ orucuna güneşin doğuşundan sonra niyet edilse, o oruç kazâ yerine geçmez, nâfile oruç tutulmuş olur. Kazâ oruçlarına mutlaka imsâk vaktinden önce niyet edilmesi şarttır.

Bir kadın, henüz hayız hâlinde iken geceden oruca niyet etse, imsâk vaktinden evvel de hayız hâlinden çıksa, niyeti sahih olur, oruç tutması gerekir.

Şafii mezhebine göre farz oruçlarda niyetin geceden alınır, gündüze bırakılmaz. Bu oruçlara niyet edilmemesi durumunda Ramazan’dan sonra gününe gün kaza etmek gerekir. Ancak, İbn Hacer diyor ki: "Şafii olan kimse Ramazan`da niyetini unutup gece vaktinde getirmeyen kimse Hanefi mezhebini takliden gündüz öğleden evvel niyet getirsin."

Maliki mezhebine göre ise Ramazan’ın başından alınan tek bir niyet yeterlidir. Yani Şafii veya Hanefi mezhebinde olan bir kişinin "Ben şu Ramazan-ı Şerif ayında oruç tutmağa niyet ettim." demesi yeterli olacaktır. Niyet unutması durumunda ise Maliki mezhebine göre orucu geçerli olacaktır.

Oruca ne zaman niyet edilir?

Her oruç için geceden niyet etmek ya da sabah vakti girmeden niyet etmek önemlidir. Hem kişinin kendini sorumlu hissetmemesi hem de vaktinde yapılan niyetin daha hayırlı olması nedeniyle vakit girmeden niyet edilmesi daha uygundur.

Nitekim niyetin hangi vakitte yapılacağı konusu mezhepler arasında ihtilâflı olduğu gibi, niyetin vakti açısından oruç türleri arasında da fark gözetilmektedir.

1. Hanefî mezhebine göre ramazan orucu, nâfile oruçlar ve vakti belirtilmiş adak (nezr-i muayyen) oruçlarının niyet etme vakti gün batımından başlayıp ertesi günün kuşluk vaktine hatta öğle namazı vaktinin girmesinden az önceki vakte kadar devam eder. Öğle vakti girdikten sonra artık hiçbir oruca niyet edilemez.

Zevalden önce nâfile oruca niyet etmenin câizliğini gösteren hadisler bulunmaktadır. Bunlardan birinde, Peygamberimiz'in bir gün Âişe vâlidemize öğle yemeği hazırlayıp hazırlamadığını sorduğu, Hz. Âişe'nin yiyecek bir şey olmadığını söylemesi üzerine Peygamberimiz'in o gün oruç tuttuğu rivayet edilir.

Mâlikî mezhebine göre niyetin geçerli olması için güneşin batmasından itibaren gecenin son kısmına kadar veya fecrin doğması ile birlikte yapılması gerekir. Çünkü sabahleyin, yani oruç ibadetinin başlama vaktinde niyet edilmeyince o günün oruçlu geçirilmeyeceği belirli hale gelmiş olur.

Şâfiîler'e göre ise ramazan orucu, kazâ orucu ve adak orucuna geceden niyetlenmek şarttır. Fakat nâfile oruca zevalden önceye kadar niyetlenmek câizdir.

2. Zimmette sübût bulmuş oruçlara ise en geç imsak vaktine kadar niyet edilmiş olması ve orucun belirlenmesi gerekir.

Orucun zimmette sübût bulması, oruç borcunun kaçınılmaz bir şekilde kesinleşmiş, sabit hale gelmiş olması demektir. Oruç tutulmaya başlanmış ancak bir sebepten dolayı tamamlanamamış ise kazasının tutulması gereklidir. Fakat ramazan orucunun kendisi henüz zimmette sabit borç sayılmaz; çünkü meselâ, kişinin ertesi gün yaşayıp yaşamayacağı belli değildir. Kişi ertesi günün herhangi bir vaktinde ölecek olsa, o günkü oruç zimmetine borç yazılmaz. Önceki günlerde tutulmayan kalan ramazan orucu zimmetinde mevcuttur.  Kefâret oruçları ile mutlak adak oruçları da zimmette sübût oruçlar arasındadır. Bu oruçlar için geceden niyet etmek veya en geç ikinci fecrin başlangıcında niyet etmek gerekir. Ayrıca bu oruçların mutlak nezir orucu mu, bir orucun kazâsı olduğunu da niyette belirtmek gerekir. Zimmette sabit olması kesinleşmiş oruçların ifa zamanı için dinde belirlenmiş muayyen bir zaman olmadığı için, mükellef bu oruçları kendi belirleyeceği bir zamanda tutabilir. Öyle olunca da, hangi orucu tutacağını belirlemesi şart.