Zaviyeler, Osmanlı’da zaviye, tarikatın işlerini yürüttüğü yapılar olarak kullanılmaktaydı. Yani zaviyeler tarikat gruplarının aktif olduğu yerlere denmekteydi. Zaviyelerde şeyhler görev yapmaktaydı. Bu şeyhlere zaviyedar denmekteydi. Aynı zamanda dervişler zaviyelerde oturmaktaydı ve bu dervişlere de zaviyenişin denmekteydi. İşte detaylar...
NEDİR?
Osmanlı zamanında tarikatlar oldukça yayılmaya başladığı zamanlarda tarikatlara üye olan kişiler toplanıp faaliyetlerini gösterdikleri yerlere zaviye denmekteydi. Zaman içerisinde zaviyeler oldukça fazla yayılmaya başladı. Bu zaviyeler aynı zamanda tekke ve dergâh, asitane, hankah gibi adlarla da anılmaya başlamıştı. Tekkeler, zaviyelere göre biraz daha büyük ama aynı faaliyetlerin yapıldığı yerlerdi.
NERELERDE KURULUYORDU?
Osmanlı’da zaviye nedir sorusunun cevabı olarak zaviye, tarikatların dini toplantılarını ve sohbetlerini yaptığı yerlerin olduğu binalara denirdi. Zaviyeler kalabalık yerleşim yerlerine değil de daha çok küçük köylerin olduğu yerlere ya da kasabalara, yol kenarlarına kurulmaktaydı.
İŞLEVLERİ NELERDİR?
Zaviyeler, genellikle dervişlerin toplandığı alanlardı. Osmanlının ya da Müslüman dünyasının farklı yerlerinden gelen dervişler, ya da tüccarlar uzak yollardan geldikleri için, rahat bir yolculuk geçirmeleri adına bir dinlenme yeri gibi olarak da kullanılmaktaydı. Gelen derviş ya da tüccarlar burada dinlenir sonra tekrar yollarına devam ederlerdi. Zaviyeler vakıflar tarafından kurulmaktaydı. Zaviyelerin açılış amacı da zaten bu idi ve sosyal bir görev görmesi amacı ile kurulduğu açık bir şekilde zaviyelerde belirtiliyordu.
Uzaktan gelen Türk ve Müslümanların orada konaklama, yeme, içme gibi mecburi ihtiyaçlarını ücretsiz bir şekilde üç gün boyunca zaviyeler karşılamaktaydı. Ayrıca zaviyelerin önemli bir özelliği de gelen misafirlerin kim olduğu tespit edilip gerekli yerlere bilgi verilmekteydi. Günümüzdeki otel sistemi gibi kimlik tespiti yapılmaktaydı. Misafirler nereden geldiklerini de doğru bir şekilde belirtmek zorundaydılar. Gelen misafirler aracılığı ile Anadolu’nun nasıl güzel bir yer olduğu ile ilgili Orta Asya’ya bilgi götürmesi isteniyor, bu yüzden gelen misafirler oldukça hoş tutuluyor ilgi gösteriliyordu. Mutlaka gerektiği gibi düzgün bir şekilde misafirlere hürmet edilirdi. Gerektiği şekilde hizmet etmeyen, misafirlere kötü davranan ya da misafirlerle ilgilenmeyen zaviye çalışanları kadıya bildirilmekteydi ve kadı tarafından bu kişiler görevden alınmaktaydı. Osmanlıda zaviye nedir sorusunun cevabı bu şekildedir. Zaviyeler tarikatların kullandığı dini bir işlev gören yerlerdi, hem de dervişlerin tüccarların, gelen Müslüman yolcuların dinlenmek için konakladığı yerlerdi. Zaviyeler sayesinde Türk kültürü diğer ülkelere tanıtılıyor, Osmanlının misafirperverliğini tüm dünyaya gösterme şansı yakalanıyordu.
NE ZAMAN KAPATILDI?
Osmanlı’da zaviye nedir sorusunun cevabı bu şekilde verildikten sonra, zaviyeler sosyal yapının bir parçası olarak yıllarca görev yapmıştır. Sonrasında ise 30 Kasım 1925 tarihinde işlevlerini yitirmesi sebebi ile 877 sayılı kanuna aykırı olması sebebi ile kapatılmıştır.