Osmanlı’da Yaşmak Atmak Ne Demek?

"Yaşmak atmak" tarihte çok geçen deyimlerden biri. Osmanlı dönemi tablolarıyla da desteklenen bu deyim aslında bir örtünüş şekli. Deyimin ortaya çıkışının sebebi kadınların dışarı çıkarken hızlıca üzerlerine bu örtüyü alması. Bu sebeple atmak fiiliyle birlikte kullanılmıştır. İşte detaylar…

YAŞMAK NEDİR?

Yaşmak, Osmanlı dönemi boyunca kadınlar tarafından kullanılmış ve iki parçadan oluşan hem yüzü hem başı örten bir başörtüsüdür. Genellikle Müslüman kadınlar ferace giydiklerinde başlarına örtülen bir örtüdür. Bu örtü başa takıldığı zaman sadece göz bölgesi dışarıdan görünmektedir. 

Yaşmak kelimesi “gizlenmek, gizlemek” anlamına gelmektedir. Kadınların taktığı yaşmaklar genelde dikdörtgendir. Kenar kısımları boncuklarla süslenmiş bir başörtüsüdür. Başa, başın sağ kısmına dayalı olarak örtülür ve bu şekilde örtü sabitlenir. Örtünün uzun olan tarafı da ağız kısmını dolaştırarak baş kısmına tutturulur. Yaşmak bu şekilde bağlanmaktadır. Yaşmak, Afrika bölgesinde de kullanılmaktaydı. Bu bölgede sıklıkla çıkan kum fırtınaları sebebiyle burada genellikle erkekler tarafından kullanılmaktadır.

YAŞMAK ATMAK DEYİMİ OSMANLI'DA NE İÇİN KULLANILIRDI?

Osmanlı’da yaşmak atmak da yaşmak bağlamak anlamında kullanılan bir deyimdir. Yaşmak bağlamak, yaşmak sarmak, yaşmak takmak gibi deyimlerle aynı anlama gelmektedir. Örmek ve gizlemek anlamı taşır. 

Türk İslam Tarihinde daha çok Anadolu kesiminde kadınlar örtülerinin alt kısmı ile yüzlerinin gözlerinden aşağıda kalan kısmını kapatmaktadır. Osmanlı’da yaşmak atmak ne demek sorusunun cevabı da bu şekildedir. Kadınların yüzlerinin gözlerinden aşağısını örtecek şekilde kapatan başörtülerine verilen isimdir. Bu örtüyü bağlamaya da “yaşmak atmak” denmektedir. Yaşmak iki türlü olarak bağlanmaktaydı.

Kapalı bağlanan yaşmak: Bu tür bağlama yönteminde yüz kapanmakta idi. Yaşmağın iki parçası da ikiye katlanarak altta kalan parça ağzı kapatacak şekilde bunun üzerinden maske gibi kapatılarak başın arkasında bağlanmaktaydı. Üstte kalan parça ise alından geçirilerek başa sarılırdı.

Açık bağlanan yaşmak: Bu bağlama yönteminde ise yüz açıkta kalmaktaydı. Sadece yaşmağın üst kısmı kaşların üzerinden bağlanmaktaydı. Alt kısım bağlanmadığı için giyen kişinin yüzü açıkta kalmakta idi.

OSMANLI'DA YAŞMAK KULLANIMI

Osmanlı Devleti’nde uzunca bir süre kadınlar ve genç kızlar tarafından yaşmak, ferace ile birlikte kullanılmıştır. 19. Yüzyıldan sonra çarşaf kullanımı daha ön plana çıkmıştı. Çarşaf hem yüzü hem bedeni aynı anda kapattığı için daha çok tercih edilmesinden dolayı yaşmak sonraları tercih edilmemeye başlandı ve zaman içerisinde tamamen kullanımdan kalktı.

Günümüzde de hala bazı yörelerde yaşmak terimi kullanılmaktadır. Günlük kullanılan başörtüler çene altına bağlandıktan sonra sarkan iki ucu ile ağzın, burnun bir kısmının ve çenenin örtülmesi şeklinde de takılmaktadır. Anadolu’nun bazı yerlerinde bu bağlama şekline yaşmak bağlamak denmektedir.