Osmanlı'da Pençik Sistemi

Pençik, Farsçada ‘penç’ ve ‘yek’ kelimelerinden türemiştir. Penç ve yek kelimeleri beş ve bir anlamına gelmektedir. Yani kelime anlamı olarak pençik beşte bir anlamını taşıyor. Peki, sistemin beşte bir anlamında bir kuralı var mı? İşte detaylar…

NEDİR?

Osmanlı'da pençik sistemi 1363 tarihinden sonra uygulanmaya başlamıştır. Harplerden sonra ele geçirilen eserlerden asker olarak kullanılmak üzere beşte bir oranında acemi oğlan adaya ayrılırdı. Bu ayrılan esirler asker olarak istihdam edilmeden önce Müslüman ailelerin yanına verilirdi. İşte bu sisteme pençik sistemi denilmektedir.

NE ZAMAN BAŞLADI?

Osmanlı Devleti’nde devletin ilk kuruluş yıllarında pençik sistemi uygulanmıyordu. Bu ilk kuruluş dönemlerinde elde edilen eserler savaşlardan sonra ganimet olarak gazilere teslim ediliyordu. Gaziler İslam Hukuku gereğince onlara verilen esirleri istedikleri gibi istihdam ediyorlardı. Esirlere istihdam konusunda ihtiyacı olmayan gaziler ise onları satıyordu.

PENÇİK KANUNU

Osmanlılarda iki şekilde acemi oğlanı kullanılıyordu. Bunlardan bir tanesi Osmanlı vatandaşı olan Hristiyan erkek çocuklardan oluşuyordu. Diğeri ise savaş esirlerinin beşte birinden pençik almak şeklinde uygulanıyordu. Pençik sisteminin hayata geçirilebilmesi için pençik kanunu çıkarıldı.

PENÇİK SİSTEMİNİN HAYATA GEÇİRİLMESİ

Osmanlı'da pençik sistemi I. Murat döneminde hayata geçirildi. Pençik kanunu Karamanlı Rüstem’in ortaya sunmasıyla kabul edildi. Pençik kanununun ortaya çıkmasından sonra savaşlardan elde edilen esirlerden beşe biri devletin asker ihtiyacını karşılamak üzere kullanılıyordu. Ankara Savaşı’na kadar geçen süre içerisinde yeniçeri ocağının asker ihtiyacı pençik sistemi ile elde edilen acemi oğlanlarından karşılanmıştır.

NASIL UYGULANIYORDU?

Pençik kanunu kapsamında elde edilen acemi oğlanları yetiştirilmek üzere Gelibolu’ya gönderiliyordu. Gelibolu'da acemi oğlanlarını yetiştirmek için Acemi ocağı kurulmuştu. Burada bir akça ücret kadar yevmiye karşılığında Gelibolu ve Çardak arasında hizmet veren at gemilerinde çalıştırılıyorlardı. Belli bir süre buralarda çalıştıktan sonra asker olarak yeniçeri ocağına alıyorlardı.

Pençikler sıklıkla fırsat kollayıp memleketlerine kaçmışlardır. Bu yüzden sistem uzun süre bu şekilde uygulanmamış ve değiştirilmiştir. Savaşlardan toplanan esirler Müslüman köylü ailelerin yanlarına gönderilmeye başlanmıştır. Bu köylü ailelerin yanında belirli bir ücret karşılığında hizmet etmeye başlamışlar. Bu şekilde deniz üzerinden memleketlerine kaçmaları engellenmiştir. Bu düzenlemenin ne zaman yapıldığı ile ilgili net bir tarih bilinmemektedir. Tarihçiler tarafından Sırpsındığı Savaşı, Edirne'nin fethi, Bilecik tarafına yapılan ilk akınlar zamanlarında pençik sisteminde düzenleme yapıldığı tahmin edilmektedir. Az ücret verilmesinin sebebi ise çiftlik sahibi ile aralarında sorun oluşmasını engellemekti.