Meyve ve sebze üretimindeki çarpık tablo ortaya çıktı: Tüm çileyi çiftçi çekti

Türkiye'de son 5 yıldır kısa sürede fiyat hareketleriyle gündemden düşmeyen, özellikle son dönemde gerçeği yansıtmayarak abartılı oranlarda artışlarla tüm dikkatleri üzerine çeken yaş meyve-sebzede çarpık tablo Rekabet Kurumu'nun raporuyla ortaya çıktı. Geçtiğimiz günlerde özel bir haber ajansının gündeme taşıdığı 155 sayfalık 'Yaş meyve-sebze sektör incelemesi raporu', fahiş meyve-sebze fiyatlarıyla ilgili fotoğrafı ortaya çıkardı. Ortaya çıkan rapor doğrultusunda üretimde bütün yükü çiftçi çekerken kârı tüccar, komisyoncu, sevkiyatçı ve marketler almakta.

Tacir % 16 kar ediyor

Raporda üretim, tedarik ve maliyet kalemlerinin senaryoları hesaplandı. Bütün aşamalarda maliyet kalemlerinin eklendiği tabloda çiftçi hiç kâr edemezken aracılar cebini dolduruyor.

1 TL olan ürün kaç paralara geliyor

Örnek senaryoda kilogram fiyatı 1 TL olarak belirlenen 10 bin kilogramlık üründe, gelir vergisi stopajı ve Bağ-Kur vergisi düşüldüğünde çiftçinin eline 9 bin 700 TL kalıyor.

Yola çıkan bu ürüne İstanbul ya da Ankara'daki Hal komisyoncusu da yüzde 8 kâr ekliyor. Ardından markete ürünü ulaştıracak olan sevkiyatçı devreye giriyor ve ürüne o da yüzde 17 kâr ekliyor.

Aynı ürüne son kârı ise yüzde 16 ile market koyuyor. Böylece kilogramı 1 TL olan ürün tüketiciye ulaştığında en az 2.81 TL'yi buluyor. Tüm bu süreçte çileyi çiftçi çekerken, aracı, komisyoncu, sevkiyatçı ve marketler ise tatlı kârını alıyor.

Aracı sayısı üreticiyi geçti

Raporda dikkat çeken bir başka detay ise Hal Kayıt Sistemi'ne (HKS) kayıtlı üretici ve aracı sayıları oldu. Buna göre komisyoncu ve tüccar sayısı, sisteme kayıtlı üretici sayısını geçti. Rapora göre HKS'ye kayıtlı üretici sayısı 12 bin 166 iken, sistemdeki tüccar ve komisyoncu sayısı 15 bin 438 oldu.

Tarımda fiyatları düşürecek ve üretimi artıracak yol haritası

İthal girdiler için kurdaki hareketliliğe karşı kısa dönemde sübvansiyon, uzun dönemde ise sözleşmeli tarım modeli devreye alınmalı

Çiftçilerin güçlendirilmesi için üretici birlikleri ve kooperatiflere üyelik teşvik edilmeli ve sistem bu organizasyonlar üzerinden yürütülmeli. Birlik ve kooperatiflerin etkin bir şekilde faaliyet göstermesi sağlanmalı

Üretim planlaması yapılmalı. Teşvik politikası uzun dönemli olmalı, ekim öncesi açıklanmalı ve üretim planlaması ile uyumlu olmalı

Üretimi engelleyen ya da düşüren don, hastalık vs durumlara karşılık, sigorta gibi risk yönetim araçları etkin uygulanmalı

Doğru, karşılaştırılabilir ve zamanlı bilgi konusunda piyasa şeffaflığı artırılmalı (Zorunlu fiyat bildirimlerine ek olarak, üretim, kapasite, stok, ticaret gibi piyasa verilerine çiftçilerin ulaşımının sağlanması)

Aracıların üstlendiği fonksiyonları, yeniden yapılandırılması gereken üretici birlikleri ve kooperatifler üstlenmeli (Ortak satın alma, ortak satış ve pazarlama, nakliye, soğuk zincir, depolama, ortak tedarik vb. faaliyetlerin yerine getirilmesi)

-Haksız ticaret uygulamalarına yönelik kurallar etkin bir şekilde uygulanıp, denetlenmeli

-Finansman için yeni fonlar ve mekanizmalar geliştirilmeli

-Gelir ve kırsal kalkınma desteği sağlanmalı

Çiftçi  güçlendirilmeli

Gıdada vergi indirimi öncesini baz alan raporda, ürünün çiftçiden başlayıp tacir, komisyoncu, sevkiyatçı, komisyoncu, market ve tüketiciye varan tüm süreçleri incelendi. Çözüm haritasının da çıkarıldığı raporda, tarım ürünlerinde gerçekleşen fiyat dalgalanmaları ve diğer konulardaki çok sayıdaki incelemenin yapıldığı vurgulandı. Bu kapsamda sektörde yapısal düzenlemeler yapılmasına karar verilmesi gerektiğinin altı çizildi. Bu aşamada temel çözüm olarak görülen "çiftçilerin güçlendirilmesi" amacı doğrultusunda üretici organizasyonları ve kooperatifler üzerine yoğunlaşılması gerektiğine dikkat çekildi.