Şiir, roman ve öykü yazarı Rıfat Ilgaz kimdir? En ünlü eseri olan Hababam Sınıfı nasıl ve ne zaman yazdı?
Türk şiir, roman ve öykü yazarı olan Rıfat Ilgaz, bir döneme damga vuran ve günümüze kadar gelen Hababam Sınıfı romanlarıyla tanındı. Bir dönemin sorunlarını dile getiren Rıfat Ilgaz, hem kişisel hayatında hem de romanlarında toplumcu çizgisini devam ettirmiştir. Farklı alanlarda başarılı edebiyat ürünleri ortaya koyarak Türk edebiyatına hizmet eden ünlü yazarın bir zamanlar toplatılan Karartma Geceleri eseri 2004 yılında 100 Temel Eser listesine girmiştir. Türkiye’nin siyasal ve özellikle de sosyal meseleleri mizah yönüyle dile getiren Rıfat Ilgaz, hem ağlatan hem de güldüren bir mizah yazarıdır.
RIFAT ILGAZ KİMDİR?
Aralarında Türk edebiyatının unutulmaz eseri Hababam Sınıfı'nın da yer aldığı çok sayıda esere imza atan usta yazar Rıfat Ilgaz Kastamonu’nun Cide ilçesinde 7 Mayıs 1911 yılında Fatma Hanım ve Hüseyin Vehbi Bey'in yedinci ve son çocuğu olarak dünyaya geldi. Tam adıyla Mehmet Rıfat Ilgaz, ilk ve ortaokul eğitimini yatılı olarak Kastamonu'da öğrenim gördü. Ortaokulda öğretmenlerinin de desteğiyle üniversite okumaya karar veren Rıfat Ilgaz, babasının vefat etmesinden dolayı Kastamonu Muallim Mektebi’ne yazılır. Muallim Mektebi’nden 1930'da mezun olan Rıfat Ilgaz ilk şiirlerini de öğrencilik yıllarında yazmaya başladı. İlk şiiri ‘Sevgilimin Mezarında’yı 1936'da kaleme aldı.
Rıfat Ilgaz, aynı yıl Gazi Eğitim Enstitüsünde edebiyat eğitimi aldı ve 1938 mezun oldu. Mezuniyetinin ardından Adapazarı’na atanan Rıfat Ilgaz vereme yakalanmasından dolayı burada öğretmenlik yapmadı. Bir süre İstanbul Süreyya Paşa Sanatoryumunda tedavi gören Rıfat Ilgaz, 6 yıl süreyle Gerede, Akçakoca, Gümüşova'da ilkokul, daha sonra tayin olduğu İstanbul'da Karagümrük Ortaokulu ile Nişantaşı Lisesinde Türkçe öğretmeni olarak görev yaptı.
EDEBİYAT DÜNYASINA FELSEFİ BİR BAKIŞ
İstanbul’da Türkçe öğretmenliği yaptığı dönemde felsefe eğitimi almaya devam etti. II. Dünya Savaşı döneminde yaşananlar edebiyatına da önemli katkı sundu ve Karartma Geceleri romanı bu yıllardan etkilenilerek yazılmış bir romandır. Daha sonra film olan Karartma Geceleri, dünyanın çeşitli bölgelerinden 12 ödül aldı. Rıfat Ilgaz’ın eserleri 1940'ta Çığır, Oluş, Ulus, Güneş, Yücel, Varlık, Hamle ve Yeni İnsanlık gibi birçok dergide yayımlanan Ilgaz, aynı yıllarda Hasan Tanrıkut, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel'le tanıştı.
Hayatı dergi ve gazetelerde şiir yazarak geçen Rıfat Ilgaz, Ömer Faruk Toprak ile 1942'de Yürüyüş Dergisi"ni çıkardı ve bu dergide Orhan Kemal, Sait Faik Abasıyanık, Cahit Irgat, İbrahim Abdülkadir Meriçboyu, Nazım Hikmet gibi dönemin en önemli şairleri ile birlikte çalıştı.
RIFAT ILGAZ’IN İLK ŞİİR KİTABI NEDEN TOPLATILDI?
Rıfat Ilgaz, 1943 yılında Yarenlik isimli ilk şiir kitabını şiir severlerle buluştururken, Ilgaz, 1944 yılında yazdığı ‘Sınıf’ adlı şiir kitabı 25 gün piyasada kaldıktan sonra toplatıldı ve ardından yazdığı şiir kitabından dolayı 6 ay hapis cezası aldı. Cumhuriyet tarihinde ilk defa yazdığı şiirden dolayı hapis yatan şairdir. Bu günlerle ilgili bir röportajında oğlu Aydın Ilgaz şu bilgileri verdi;
"Babam cumhuriyet tarihinde, şiirden dolayı hapis yatan ilk şairdir. Meşhur bir sözü vardı. 'Sınıfın ozanıyım mimli. Hababam Sınıfı'nın yazarıyım ünlü.' derdi." ifadelerini kullandı.
Hapisten çıktıktan sonra atandığı Yozgat Boğazlıyan'da görev yaparken yeniden rahatsızlanarak İstanbul Validebağ Sanatoryumuna yatan Ilgaz, 1947'de sanatoryumdan çıkarıldı. Rıfat Ilgaz, 1947 yıllında itibaren öğretmenlik görevinden de alındı ve bu tarihten sonra bir daha mesleğine dönemedi, gazetecilik yapmaya başladı. Bu tarihten itibaren Şubat 1947'de Sebahattin Ali, Aziz Nesin ve Mim Uykusuz''un çıkardığı Marko Paşa kadrosuna girdi. Sık sık kapatılan bu derginin daha sonraları sorumlu müdürlüğünü üstlendi.
Yaklaşık 8 yıl farklı hastanelerde verem tedavisi gören Rıfat Ilgaz, bu yıllarda yola çıkarak ‘Pijamalılar’ romanını yazdı. 8 yıl boyunca yaşadıklarını ve verem hastanelerinde yaşam mücadelesi veren hastaların hem güldürüsü hem de dramını kaleme aldı. Yazılarında ve yaşamında toplumcu gerçekçi bir çizgi devam ettirmeye çalışan Ilgaz'ın 1953'te yazdığı Devam adlı kitabı da toplatıldı.
HER ZAMAN TOPLUMCU BİR ŞAİR MİYDİ?
Yazıları ve şiirleri nedeniyle kovuşturmaya tabi tutulan Ilgaz, yaklaşık 5,5 yıl mahkumiyet alsa da hem hastalığından dolayı hem af kapsamına girdiği için cezasının bir kısmını yattı. İnceleme yazarı ve eleştirmen Asım Bezirci, Papirüs dergisinin 19'uncu sayısında, bu dönem şiirlerinde Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Kutsi Tecer, Halit Fahri Ozansoy gibi hececi şairlerin etkisinde kalan Ilgaz için, "Rıfat Ilgaz'ı çoğumuz oldum bittim toplumcu bir şair diye tanırız. Uzun bir süre 'toplumcu olmayan' şiirler de yazdığını biliniyor. Çünkü bu tür şiirler eski dergilerin sayfaları arasında kalmıştır. Ilgaz onları hiçbir kitabına almamıştır. Bundan ötürü de oldum olası, toplumsal konuları işleyen bir şair sayılmıştır. Oysa, Ilgaz'ın toplumcu bir şair olarak başarı kazanmasında bu şiirlerin de bir payı vardır." ifadelerini kaleme aldı.
Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin ve Esat Adil gibi isimlerle Gerçek gazetesini, sonrasında ise Yığın dergisini çıkarırken, Markopaşa adlı mizah dergisinde de yazı işleri müdürlüğü yaptı. Necati Sözen'in sahibi olduğu Adembaba dergisinde 1952'de yazmaya başlayan usta yazar, o dönemde popüler olan Dolmuş, Külah ve Taş gibi mizah dergilerinde yazılarını yayımladı. Öğretmenlik yaparken öğrencileriyle kendi çocukları gibi ilgilenen, daha sonra çocuk edebiyatında da eserler veren Ilgaz, okullardaki gözlemlerini eserlerine de yansıttı.
HABABAM SINIFI NASIL YAZILDI?
Ilgaz, 1952-1960'ta Tan gazetesinde düzeltmen, dizgici ve röportaj yazarı olarak çalışırken Dolmuş dergisinde Stepne takma adıyla Hababam Sınıfı, Bizim Koğuş ve Don Kişot eserlerini dizi olarak okuyucuyla buluşturdu. Hababam Sınıfı’nı oğlu Aydın'ın okul maceralarını anlatması ile yavaş yavaş oluşturan Ilgaz, bu öykülere kendi öğretmenlik yıllarının anı ve gözlemleri de ekledi.
Asıl ününü, 1959'da kaleme aldığı Hababam Sınıfı kitabıyla kazanan Rıfat Ilgaz'ın bu romanı 1966'da oyunlaştırılarak Ulvi Uraz Tiyatro Topluluğu tarafından sahnelendi. Aynı oyun 1969'da İstanbul Tiyatrosu'nda da sahneye koyuldu ve Ertem Eğilmez'in yönetmenliğinde 1975'te beyaz perdeye aktarıldı.
Yaptığı beş evliliğinden Gönül, Aydın, Defne ve Yıldız adında dört çocuğu bulunan Rıfat Ilgaz, 7 Temmuz 1993'te İstanbul'da vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığına defnedildi.
RIFAT ILGAZ’IN ESERLERİ
ŞİİR KİTAPLARI
Yarenlik (1943) , Sınıf (1944) , Yaşadıkça (1948) , Devam (1953) , Üsküdar’da Sabah Oldu (1954) , Soluk Soluğa (önceki kitaplarından seçmelere eklemelerle,1962) , Karakılçık (1969) , Uzak Değil (1971) , Güvercinim Uyur mu (1974) , Kulağımız Kirişte (1983) , Ocak Katın Alagöz (1987) Ömer Faruk Toprak Ödülünü kazandı.
ROMANLARI
Karadeniz'in Kıyıcığında (1969, önce oyun olarak çıktı,1965) , Karartma Geceleri (1974) , Sarı Yazma (1976) Yıldız Karayel (1982) ile 1982 Madaralı Roman Ödülü'nü ve 1982 Orhan Kemal Roman Ödülü'nü kazandı
TİYATROLARI
Basılmış oynanmamış veya oynanmış, yayınlanmamış oyunları da olan Ilgaz'ın tiyatro türünde en ünlü eserleri Hababam Sınıfı (ilk oyun.1966, bas.1967) ve Hababam Sınıfı Uyanıyor, Hababam Sınıfı Baskında, Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (ilk oyun.1969, Ibiş oyunuyla, bas.1971) , Abbas Yola Gider (1971) adlı kitaplarıdır.
MİZAH
Önce iki hikaye kitabı çıkardı: Radarın Anahtarı (1957) , Don Kişot Istanbul'da (1957): sonra iki roman: Hababam Sınıfı (1957,10. b.1972, filme de alındı: 1975) ve Pijamalılar (Bizim Koğuş) (1959) . Bunları, gene mizah türünde pek çok hikaye izledi: Kesmeli Bunları (1969) , Nerde O Eski Usturalar (1962) , Saksağanın Kuyruğu (1962) , Şevket Usta'nın Kedisi (1965): Geçmişe Mazi (1965)v.b
ANILAR
Yokuş Yukarı(1982) , Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra(1986)
GÜNCEL
Nerde Kalmıştık (1984) , Cart Curt (1984) köşe yazılarını topladığı kitaplarıdır.
ÇOCUK KİTAPLARI
Halime Kaptan (1972) Kumdan Betona (1976) , Öksüz Civciv (1979) , Bacaksız Kamyon Sürücüsü (1977) ,
Cankurtaran Yılmaz (1979) , Bacaksız Sigara Kaçakçısı (1980) , Bacaksız Okulda (1980) , Bacaksız Tatil Köyünde (1980) , Bacaksız Paralı Atlet (1980) , Küçükçekmece Okyanusu (1983) , Apartıman Çocukları (1984) , Çocuk Bahçesinde(1993)
RIFAT ILGAZ’IN ÖDÜLLERİ
1982 Yıldız Karayel ile Madaralı Roman Ödülü
1982 Yıldız Karayel ile Orhan Kemal Roman Armağanı
1987 Ocak Katırı Alagöz ile Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü
1993 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü.
