Çalışan Hamilelerin Hakları

Gebelik nedeniyle ayrımcılığa maruz kalan işçinin kıdem, ihbar tazminatları ile iş güvencesine ilişkin hakları baki kalmakla; uygulanan ayrımcılığın derecesine ve şiddetine göre bir miktar ayrımcılık tazminatı alma hakkı da doğabilmektedir.

DOĞUM ÖNCESİ KADININ HAKLARI NELERDİR?

Hamilelikte Mesai Saatleri: Hamile işçilerin mesai saatleri normal işçilerin mesai saatlerinden farklıdır. Gebelik döneminde hamile kadınlar günlük en fazla 7,5 saat çalıştırılabilirler. Aynı zamanda hamile kadın işçilerin gece çalışması da yasaklanmıştır. İş Kanunu 69. maddesinde gece çalışması “en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren çalışma” olarak tanımlanmıştır. Dolayısı ile hamile işçilerin saat 20.00’dan sonra çalıştırılmaları mümkün değildir.

Doktor Kontrolleri: İşveren, periyodik doktor kontrolleri için işçiye ücretsiz izin vermelidir. İşçinin kullandığı bu izinler yıllık izninden sayılmaz ve bu nedenle ücretinden kesinti yapılamaz.

ANALIK İZİ NEDİR?

İş Kanunu 74. maddesinde kadın işçinin doğumdan önce ve sonra 8’er hafta olmak üzere toplam 16 hafta analık izni olduğu belirtilmiştir. Analık izni nasıl kullanılır? Bu sürelerin doğum öncesi ve sonrası eşit şekilde kullanılması esastır. Ancak doktor raporu ile hamile kadın doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir, bu şekilde doğumdan sonra 13 hafta izin kullanması mümkün olmaktadır.

İşçinin erken doğum yapması halinde doğum öncesi kullanamadığı analık izni doğumdan sonra kullandırılır.

Çoğul gebelikte doğum izni, yani ikiz üçüz vs. olması halinde doğumdan önceki 8 haftalık izin süresine 2 hafta daha eklenir. Çoğul gebelikte analık izni süresi 18 haftadır.

DOĞUM SONRASI ÜCRETSİZ İZİN NEDİR?

Doğum yapan kadın işçi 16 haftalık analık iznini tamamladıktan sonra dilerse 6 aya kadar ücretsiz izin alabilir. Doğum yapan işçi dilerse bu izninin daha kısa da kullanabilir. Doğum sonrası ücretsiz izne ayrılan işçiye ücretsiz izinde olduğu süre boyunca ücreti ödenmez. Bu süre yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz. Analık izni sonrası 6 aylık ücretsiz izni kullanıp kullanmamak analık izninde olduğu gibi sadece doğum yapan işçinin takdirindedir, izni kullanmak için işverenden onay almasına gerek yoktur. İşçinin bu talebinin kabul edilmemesi halinde işçi yine de bu izni kullanır. Zira az önce belirtildiği gibi bu hak izne bağlı bir hak değildir. Dolayısı ile ücretsiz iznin kullanılacağının işverene bildirilmesi halinde ücretsiz izin doğar ve işçi bu izni kullanır. İşverenin ücretsiz izne çıkan işçiyi işten çıkarması halinde işçinin tazminat hakları bakidir. Aynı şekilde işverenin doğum yapan işçiyi ücretsiz izne çıkmasını engellemesi halinde işçinin haklı fesih imkanı doğar ve bu durumda işçi –şartları mevcut ise- kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Öte yandan İş Kanunu 5.maddesinde düzenlenen ayrımcılık yasağı hükümleri nedeniyle gebelik nedeni ile ayrımcılığa uğrayan işçinin kötü niyet ve ayrımcılık tazminatı talep etme hakkı da olacaktır.

SÜT İZNİ NEDİR?

Kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmek için günde bir buçuk saat süt izni verilir. Süt izni nasıl hesaplanır? Süt izni nasıl kullanılır? Süt izninin hangi saatlerde ve kaç parça halinde kullanılacağı kanunda işçiye bırakılmıştır. Süt izninde geçen süreler kanunen çalışılmış sayılır ve bu sürelerin ücreti işçiye ödenir. Her ne kadar süt izninin hangi saatler arasında kullanılacağı ve kaça bölünerek kullanılacağı konusunda takdir hakkı kadın işçiye bırakılmış olsa da özellikle büyük şehirlerde ulaşım ve benzeri nedenlerle bu pek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle çalışma hayatında süt izinlerini birleştirerek haftada bir tam gün izin yapma ya da haftada iki defa yarım gün çalışma şeklinde uygulamalar geliştirilmiştir. Süt izninin bu şekilde toplu olarak haftada bir gün izin yaparak kullandırılması kanunda öngörülmemiştir. Ancak süt izninin bu şekilde kullanılması halinde işverene idari bir yaptırım da öngörülmemiştir. Bu nedenle uygulama süt izinlerinin haftalık olarak topluca kullanılması sıkça görülen bir uygulamadır. Süt izninin herhangi bir nedenle (annenin hayatta olmaması, engelli veya bakıma muhtaç olması vb.) baba tarafından kullanılamaz. Süt izni yasal bir hak olup, işverenin bu izni kullandırmama hakkı yoktur. Aksi davranış işçi açısında haklı fesih nedeni kabul edilir.

DOĞUM SONRASI YARI ZAMANLI ÇALIŞMA NEDİR?

İş Kanunu 74.maddesinde 2016 senesinde yapılan değişikle, doğum yapan işçiye analık izninin bitiminden itibaren;

Birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün ve sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verileceğine ilişkin bir düzenleme getirilmiştir. Çoğul doğum halinde yukarıdaki sürelere 30’ar gün daha eklenir. Çocuğun engelli doğması halinde ise kaçıncı gebelik olduğuna bakılmaksızın bu süreler 360 gün olarak uygulanır. İşçinin doğum sonrası yarım çalışma hakkından yararlanması halinde, bu sürelerde işçiye ayrıca bir süt izni kullandırılmaz. Ancak yarım çalışma dönemi bittiğinde çocuk bir yaşına gelmemiş ise, bir yaşına gelene kadar işçiye süt izni kullandırılır. Yarı zamanlı çalışma hakkını anne ya da baba hangisi isterse kullanabilir.

DOĞUM SONRASI KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA NEDİR?

4857 Sayılı İş Kanununun kısmi süreli çalışmayı düzenleyen 13.maddesinde 2016 yılında yapılan değişikle doğum sonrası işçiye kısmi süreli çalışabilme hakkı getirilmiştir. Bu göre İş Kanunu 74.maddesinde belirtilen izinlerin (analık izni, yarım çalışma, ücretsiz izin) bitiminden itibaren, çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar, yani 6 yaşına kadar anne veya babadan biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Doğuma ilişkin diğer izin haklarında olduğu gibi işverenin bu talebi reddetme hakkı yoktur ve bu izni işçiye kullandırmalıdır. Bu hakkını kullanmak isteyen işçi, en az bir ay öncesinden bu durumu işverene yazılı olarak bildirmek zorundadır. İşveren bu talebi bir ay içinde yazılı olarak cevap vermek suretiyle karşılar. İşverenin süresi içinde cevap vermemesi halinde, talep işçinin dilekçesinde belirttiği tarihte başlamış sayılır. İşverenin kısmi çalışmayı kabul etmemesi halinde işçinin haklı nedenle fesih ve tazminat hakkı doğar.

Ancak bu hak yalnızca her iki eşin de çalıştığı durumda kullanılabilir. Diğer eşin çalışmıyor olması halinde çalışan eş bu hakkı kullanamaz. Ancak ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavi gerektiren bir hastalığı olması, çocuğun velayetini mahkeme kararı ile elinde bulunduran ebeveynin bu hakkını kullanıyor olması ve üç yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmiş olması hallerinde diğer eşin çalışma durumuna bakılmaksızın bu hak kullanılabilir.

Her ne kadar İş Kanunu 13.maddesinde kısmi süreli iş sözleşmesinin çalışma süresi konusunda bir netlik olmasa da“Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik” madde 4/ç’de kısmi süreli çalışmanın “işçinin, işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yaptığı çalışmayı” ifade ettiği belirtilmiştir. Ancak işçi ile işverenin anlaşması halinde daha farklı oranda bir kısmi çalışma süresi belirlenmesi de mümkündür.

Doğumdan sonra kısmi süreli çalışma hakkı her doğum için yalnızca bir defa kullanılabilir. Yani aynı çocuk için kısmi süreli çalışmadan tam süreli çalışmaya dönülmesi halinde işçinin bir kez daha kısmi süreli çalışmaya dönme hakkı yoktur.

Yönetmeliğin 15.maddesine göre; kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Son Dakika Kadın Haberleri için aşağı kaydırın