Bakan Kurum: Dünya su kriziyle, gıda kriziyle karşı karşıya kalacak

20.05.2022 tarihli Resmî Gazete’de “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan” imzasıyla yayımlanan “Türkiye Çevre Haftası” konulu genelgeyle; 1972 yılından bu yana “Dünya Çevre Günü” olarak kutlanan 5 Haziran tarihinin içinde bulunduğu hafta, Türkiye’de artık her yıl Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından duyurulacak bir temayla “Türkiye Çevre Haftası” olarak kutlanacak.

Bu yılki temasını "Sıfır Atık" olarak belirlediği Türkiye Çevre Haftası’nı 81 ilde çeşitli etkinlikler düzenleyerek kutlayan ve “çevre ile doğa” konusunda farkındalığı güçlendirmeyi hedefleyen Bakanlık, çevre projelerine büyük önem veriyor. İşte Bakanlığın son dönemlerde yürüttüğü çevre projelerinden bazıları…

“Sıfır Atık” ile 265 milyon ağaç kurtarıldı

Sıfır atık yönetim sistemini uygulamaya başlayan kurum, kuruluş ve işletme sayısı 140 bine ulaştı. Ülke genelinde 15,5 milyon kişiye sıfır atık eğitimi verildi.

2017’de yüzde 13 olan geri kazanım oranı 2020 yılında yüzde 22,4, 2021 yılında ise yüzde 25’e yükseltilirken, 2023 yılı hedefi ise yüzde 35 olarak belirlendi.

Proje sayesinde 16,5 milyon ton kâğıt/karton, 4,1 milyon ton plastik, 1,7 milyon ton cam, 0,4 milyon ton metal ve 1,5 milyon ton organik ve diğer geri dönüştürülebilir atıklar olmak üzere toplam 24,2 milyon ton atık ekonomiye geri kazandırıldı. Atıklardan 30 milyar TL ekonomik kazanç sağlandı. 3 milyon ton sera gazı salınımının önlendi ve 265 milyon ağaç kurtarıldı.

Sıfır Atık Mavi

Deniz çöpleriyle mücadelede tüm kıyı illerinde il eylem planları hazırlanarak 2020’de hayata geçirildi. Sıfır Atık Mavi hareketi ve deniz çöpleri il eylem planları sayesinde 2022 yılı itibariyle yaklaşık 134 bin ton deniz çöpü toplanarak bertaraf tesislerine gönderildi.

Bez torba ile 3,8 milyar TL tasarruf

3 yılda plastik poşet kullanımı yüzde 65 azaldı. 550 bin ton plastik atığın oluşumu engellendi, yaklaşık 3,8 milyar lira tasarruf edildi, 22 bin 746 ton sera gazı salımının önüne geçildi.

Millet Bahçeleri

TOKİ eliyle 70 milyon 308 bin 842 metrekarelik toplam alanda 446 adet Millet Bahçesi çalışması yürüten Bakanlık; 128 millet bahçesini tamamlarken, 2 milyon 898 bin 590 metrekarelik toplam alanda 30 millet bahçesini açılışa hazır hâle getirdi. Hedef, 2023 yılında 81 ile 81 milyon metrekare millet bahçesi açmak.

Türkiye, Mavi Bayraklı plaj sayısında dünya üçüncüsü

Türkiye'de 2002'de 140, 2018'de ise 459 adet olan mavi bayraklı plaj sayısı 2022'de 531'e ulaştı. Dünyada en çok kabul gören eko etiket olan ve 50’den fazla ülkede uygulanan “Mavi Bayrak” uygulamasında Türkiye üçüncü sırada.

Salda Gölü

Salda Gölü, 2019 yılının Mart ayında Özel Çevre Koruma (ÖÇK) Bölgesi ilan edilerek koruma altına alındı. Türkiye’nin korunan alan büyüklüğünü, toplam yüzölçümünün yüzde 9,6’dan yüzde 11,9’a çıkaran Bakanlık, Salda Gölü ve havzasını korumak için yürüttüğü Atıksu Arıtma Tesisi projelendirme çalışmalarını tamamladı.

Bisiklet yolları

Bisiklet Yolu Genelgesi’ni yayımlayan Bakanlığın 3000 kilometre bisiklet yolu, 3000 kilometre yeşil yürüyüş yolu, 60 kilometre çevre dostu sokak ve 60 bin metrekare gürültü bariyeri hedefi bulunuyor.

Yeşil Yürüyüş Yolları

160 kilometresi Millet Bahçeleri içerisinde olmak üzere 187 kilometre yeşil yürüyüş yolu yapımı tamamlanırken, 89 kilometrelik projenin yapımı devam ediyor.

Çevre Dostu Sokaklar

Bakanlık Çevre Dostu Sokak projelerine hibe desteği veriyor. Bu çerçevede 7130 metre çevre dostu sokak yapımı tamamlanırken, 1917 metrelik projenin yapımı ise devam ediyor.

Gürültü Bariyerleri

2021 yılı sonu itibariyle 66 ilin gürültü haritası çıkarıldı. İstanbul’da 9837 metrekare gürültü bariyerinin yapımı tamamlanırken, Türkiye genelinde 49 bin 782 metrekare gürültü bariyeri için proje çalışmaları devam ediyor. Trafik gürültülerini hapseden gürültü bariyerleri 2023 yılına kadar 60 bin metrekareye ulaştırılacak.

Kentsel Dönüşüm

Türkiye’de 9,8 milyon bina, 28,6 milyon konut bulunuyor. Bunun 6,5 milyonunu riskli konutlar oluşturuyor. Riskli konutlardan 1,3 milyonunun acil dönüşüme girmesi gerekiyor.

2012 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından konulan hedef doğrultusunda 3 milyon konutun dönüşümü tamamlandı. 350 bin dönüşüm ve sosyal konutun inşası sürüyor. Her yıl 300 bin konut olmak üzere acil dönüşmesi gereken 1,3 milyon konutun dönüşümü 5 yıl içinde bitirilmesi planlanıyor.

İstanbul’da riskli 1,5 milyon konut bulunuyor. Bunlardan 250 bininin acil dönüşmesi gerekiyor. Bugüne kadar İstanbul’da tam 300 bin konutun dönüşümü tamamlandı. Şu anda 39 ilçede, 140 bin konutun dönüşümüne hızla devam ediliyor.

Tarihî Kent Meydanları

81 ilde tarihî kent merkezlerinin dönüşüm çalışmaları devam ediyor. “Tarihe vefa, geçmişe saygı” anlayışıyla 45 ilde 80 tarihî kent merkezinde devam eden proje ve sokak güzelleştirme çalışmalarının 2023 yılı içerisinde tamamlanması hedefleniyor.

Ulusal İklim Ağı

Tüm paydaşların iklim değişikliği ile ilgili içerik ve bilgilere tek bir noktadan erişmesi ve karar vericilere rehberlik etmesi amacıyla, Türkiye’nin ilk iklim değişikliği platformu olan İklim Portalı kurulması çalışmaları devam ediyor. Portal, 2022 yılı içerisinde lansmanı yapıldıktan sonra yayına girecek.

HEY Portalı

Web tabanlı coğrafi bilgi sistemleri ve bilgi teknolojilerini kullanan “Hava Emisyon Yönetim Portalı (HEY Portalı)” aracılılığıyla stratejik bölgesel hava kalitesi haritaları hazırlanıyor.

2002 yılında 8 olan Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu sayısı 360’a çıkarıldı. Vatandaşların soluduğu havanın kalitesi “Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı” dâhilinde 360 sabit ölçüm istasyonu, 8 adet Bölgesel Temiz Hava Merkezi ve 4 adet mobil hava kalitesi ölçüm aracı ile anlık olarak ölçülüyor.

Hava kalitesi hakkında yüksek çözünürlüklü harita bilgisi sunan HEY Portalı, veri tabanında 5000 sanayi tesisine ait 18 bin adet bacanın kirletici bilgilerini kayıt altında tutuyor.

NEFES Yazılımı

5 metreye kadar kısa mesafeleri dahi ölçebilen 3 boyutlu NEFES yazılımı sayesinde hava kirliliğine neden olan noktalar ve kirlilik kaynağı tespit edilebiliyor. Yerli ve millî yazılım NEFES; stratejik hava kalitesi haritaları, 3 boyutlu bina modeli, kent atlası, topoğrafya, trafik yoğunluğu, kavşaklar, binaların yakıt tipi gibi çok sayıda etmeni ele alarak 3 boyutlu ortamda hava kalitesi değerlerini ortaya koyuyor.

Anıt Ağaçlar

Bakanlığın yetki ve sorumluluğunda ülke genelinde toplam 9323 anıt ağaç bulunuyor. Koruma altındaki anıt ağaçların bakımı ve çevre düzenlemeleri Bakanlıkça yaptırılıyor. Anıt ağaçların tescil edilerek koruma altına alınmasının ardından rehabilitasyon ve sağlıklaştırma çalışmaları yapılıyor.

7/24 Atık Su Takibi

Sürekli Atıksu İzleme Sistemleri (SAİS) istasyonlarıyla Türkiye genelinde 428 atık su arıtma tesisinden deşarj edilen atık sular 7/24 çevrimiçi takip ediliyor ve sonuçlar Sürekli İzleme Merkezi (SİM)’ne anlık olarak iletiliyor.

2002 yılında 145 atık su arıtma tesisiyle belediye nüfusunun yüzde 35’ine atık su arıtma hizmeti verilirken, 2021 yılı sonu itibarıyla tesis sayısı 1176’ya çıkarılarak hizmet oranı yüzde 89’a yükseltilmiş durumda. Yüzde 100 hedefi için belirlenen tarih ise 2023.

Çevre Denetimi

2021 yılında gerçekleştirdiği 57 bin 22 çevre denetimi ile rekor kıran Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü, Çevre Kanunu’na aykırı faaliyette bulunan 3936 tesise toplam 350 milyon 115 bin TL idari para cezası uygularken, 406 tesisin faaliyetini durdurdu.

2022 yılının ilk 4,5 ayında 23 bin 458 çevre denetimi gerçekleştiren Bakanlık, Çevre Kanunu’na aykırı faaliyette bulunan 1300 tesise toplam 143 milyon 623 bin 141 TL idari para cezası uygularken, 109 tesisin faaliyeti için durdurma verdi.

Gemi Atıkları Yönetimi

Gemi kaynaklı atıklarının deniz ortamını kirletmeden yönetimi sağlanıyor. 2022 yılı itibariyle toplam 323 adet kıyı tesisinde gemilere atık alım hizmeti verilirken, 50 adet lisanslı atık alma gemisi ile gemilerden atık alımı yapılıyor. Toplanan atıklar, türlerine göre ayrıştırılarak geri kazanım / bertaraf tesislerine gönderiliyor.

Atık Yağların Yönetimi

Döngüsel ekonomi yaklaşımı çerçevesinde, Türkiye’de faaliyet gösteren atık yağ rafinasyon tesisleri tarafından atık yağlar geri kazanılarak Türk standartlarında baz yağ elde ediliyor. Elde edilen baz yağlar yine madeni yağ üretiminde hammadde olarak kullanılıyor.

Atık motor yağlarının daha çok toplanması amacıyla “Motor Yağı Değişim Noktası (MOYDEN) Uygulaması” devreye alındı. Araçların motor yağı değişimlerinin MOYDEN belgesi bulunan 12 bin 569 tesislerde yapılması gerekiyor. Değişimi yapılan yağların MOYDEN noktaları tarafından atık yağ rafinasyon tesislerine gönderilerek geri kazanımı da sağlanıyor.

Deniz Çöpleri Temizliği

TÜBİTAK-MAM koordinasyonunda, Türkiye’de deniz konusunda faaliyet gösteren başlıca enstitü ve üniversitelerin katılımıyla “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (DEN-İZ)” ile 2014 yılından itibaren 423 noktada deniz izleme çalışmaları yürütülüyor.

Deniz Dip Taraması

Özel Çevre Koruma ÖÇKB ilan edilen körfez ve göllerde, kentleşme ve turizm baskısı sonucu meydana gelen kirliliğin önlenmesi ve rehabilitasyonu için dip çamuru temizliği çalışmaları yürütüyor.

Son olarak Gölbaşı Özel Çevre Koruma Bölgesi Mogan Gölü Dip Çamuru Temizliği projesini hayata geçirerek Mogan Gölü’nü temizleyen Bakanlık, “İzmit Körfezi Doğu Baseni Dip Çamuru Temizliği” projesi için de harekete geçti.

Sürekli İzleme Merkezi (SİM)

Tüm çevresel izlemelerden elde edilen havza, deniz ve hava verileri; Sürekli Atıksu İzleme Sistemleri (SAİS) verileri ve Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemleri (SEÖS) verileri 700’ün üzerinde raporlama ekranı ile tek merkezden sağlanıyor. 10 bin 500 probtan anlık veri sağlayan Türkiye’nin en büyük IoT platformu SİM’de 50 milyardan fazla veri işlenerek raporlanıyor.

Bacaların İzlenmesi

Kirletici yükü yüksek 352 tesis ve 708 baca çevrimiçi izleniyor. Mevzuatlar kapsamında sürekli izlenmesi gereken yeni tesislerin çevrimiçi izleme bağlantı işlemleri yapılıyor.

Korunan Alanlarda (ÖÇK) Koruma ve İzleme

Ekolojik önemi olan, çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı toprak ve su alanlarının, biyolojik çeşitliliğin, doğal kaynaklar ile tarihî ve kültürel değerlerin gelecek kuşaklara ulaşmasını sağlamak için Türkiye’de “19 Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB)” ilan edildi.