Türkiye Cumhuriyeti’ tarihinin ilk darbesi olan 27 Mayıs 1960 darbesi üzerinden 61 yıl geçti. Peki, 27 Mayıs günü ne oldu? Neden 27 Mayıs darbesi yapıldı? Giden süreçte ne oldu?
1960’ların sokaklarından önce tanklarıyla darbeciler geçti. Sonra zafer şarkılarıyla gençler... İsyan bayraklarıyla işçiler, sağcılar, solcular ve polisler. Sonra yeniden cuntacılar ve darbeciler… Ülke darbelerin pençesinde 12 yıl geçirdi. Ve sonunda tüm yollar yine aynı kavşağa çıktı.
27 MAYISI DARBESİ NEDENLERİ NELERDİR?
Çok partili hayata geçilmesinin ardından 1950 yılında yapılan seçimlerde Demokrat Parti %53 oy alarak büyük büyük bir zafer kazanmış ve tek başına iktidar olmayı başarmıştır. İktidara gelmesinin ardından muhalefet ve iktidar arasındaki tansiyon giderek yükselmiş ve bağlar kopma noktasına gelmişti. Ordudaki politik ayrışma ve sokak olayları sonucunda 27 Mayıs darbesinin yaşanmasına neden oldu.
1954 yılında yapılan seçimlerde Demokrat Parti iktidarı devam ederken 27 Mayıs darbesine giden ilk olay da 6-7 Eylül 1955’de yaşandı. Selanik’te Atatürk’ün evinin bombaladığı haberi üzerine başlayan olaylarda binlerce Rum göç etmek durumunda kalmıştır.
NEDEN DARBE OLDU?
Demokrat Parti yapılan erken genel seçimlerde 1957 yılında tekrar iktidara geldi. Ancak bu seçimlerde DP’nin oy oranı düşmüş ana muhalefet partisi CHP’nin oyları yükselmişti. Seçimin ardından meydana gelen ‘9 Subay Olayı’ ordu içerisindeki bir grup subayın hükümete karşı darbe hazırlığı içerisinde olduğu ihbarı neticesinde ismi geçen subaylar tutuklanıp yargılanmıştır. Bu olay darbeye giden süreçteki ilk ciddi adım olarak kayıtlara geçmiştir.
Hükümet ve muhalefet arasında sert çekişmeler yaşanmaya devam ederken hem meclis sıralarında hem de sokaklardaki olayların sertlik derecesi artmaya devam ediyordu. 1958 ve 1959 yaşanan Uşak, Topkapı, Geyikli ve Kayseri olaylarında iktidar ve muhalefet arasında çekişmeler şiddetini arttırarak devam etti.
555K GÖSTERİLERİNDE NEDİR?
Demokrat Parti ülke yönetimindeki otoritesini yeniden sağlamak amacıyla muhalefetin ve basının faaliyetlerini 3 ay süre ile soruşturulacağı ‘Tahkikat Komisyonu’nun’ kurulması üzerine mecliste sert tartışmalar yaşanmasına neden olmuştur. “…Şartlar tamam olduğu zaman millet için ihtilal meşru bir haktır. Bu yolda devam ederseniz sizi ben bile kurtaramam” İsmet İnönü’nün Tahkikat Komisyonu Kanunu görüşüldüğü sırada söylediği bu sözler 27 Mayıs’a giden süreçte önemli bir dönüm noktası oldu ve gündemi altüst etti.
Üniversite öğrencilerinin hükümet aleyhine gösterilere başladığı 1960 yılında, İstanbul Beyazıt Meydan’ında eylemler sırasında öğrenci Turan Emeksiz’in seken bir kurşun sonucu hayatını kaybetti. Yaşanan olaylardan dolayı İstanbul ve Ankara sıkıyönetim ilan edildi. Öğrenci olayları yurt geneline yayılırken basın yasağından dolayı da insanlar doğru habere ulaşamadıkları için dedikodu aracılığıyla yayılmıştır. Ankara’da bir öğrenci grubu tarafından organize edilen 555K kodu ile 5’inci ayın 5’inde saat 5’te Kızılay’da gösteri düzenledi. Harp öğrencileri Darbeden 6 gün önce 21 mayıs günü sokağa çıkarak Zafer Anıtı’na kadar sessiz bir yürüyüş yaptı.
27 MAYIS 1960 DARBESİ SONUÇLARI NELERDİR?
Takvimler 27 Mayıs 1960 yılını gösterdiğinde 37 yaşındaki genç Türkiye Cumhuriyeti ordusu tarafından iktidarda olan Demokrat Parti yönetimine darbe yaptı. Türk Silahlı Kuvvetleri içerisindeki bazı general ve subayların oluşturduğu 38 kişilik Milli Birlik Komitesi, "DP'nin ülkeyi gitgide bir baskı rejimine ve kardeş kavgasına götürdüğü" gerekçelerini ileri sürerek 27 Mayıs sabaha karşı yönetime el koydu. Anayasayı ihlalden yargılanacak olan, aralarında Celal Bayar, Adnan Menderes, Demokrat Parti Milletvekilleri, il ve ilçe yöneticilerinden oluşan 592 kişi tutuklandı. Ardından Anayasa ve TBMM feshedilerek antidemokratik yöntemler devreye sokuldu.
Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idam edilmesine karar verilen Yassıada Yargılamaları 14 Ekim 1960 yılında başlayıp 15 Eylül 1961 yılında karara bağlandı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a verilen idam kararı ise yaş haddinden dolayı müebbet hapis cezasına çevrildi.
27 MAYIS DARBESİNİ YAPAN SUBAYLAR
Emir komuta zinciri olmadan yapılan darbede rol alan subaylar şunlardır:
- Hava Kurmay Albay Haydar Tunçkanat
- Deniz Kurmay Binbaşı Selahattin Özgür.
- Korgeneral Cemal Madanoğlu
- Kurmay Albay Osman Köksal.
- Kurmay Albay Ekrem Acuner.
- Kurmay Binbaşı Şefik Soyuyüce.
- Kurmay Yarbay Sezai Okan.
- Kurmay Albay Mucip Ataklı.
- Kurmay Yarbay Sezai Okan.
- Tuğgeneral İrfan Baştuğ.
- Kurmay Albay Alparslan Türkeş
- Kurmay Albay Sami Küçük
- Tuğgeneral Sıtkı Ulay
- Kurmay Albay Mucip Ataklı
- Hava Kurmay Binbaşı Emanullah Çelebi
