Fıtr sadakası, fitre nedir, kimlere verilir? Fitre kaç yaşında başlar, kaç günlük hesaplanır? Diyanete göre kime fitre verilmez?

Fıtr kelimesi de diğer dini ibadetleri tanımlayan kelimeler gibi Arapça kökenli olup “F, T, R” harflerinden oluşmaktadır. Sözlük anlamı, “oluşturmak, son vermek, kesmek, ikiye bölmek, bölmek”tir. Arapça’da bu kelimenin benzeri Fatr vardır köken olarak aynıdır ve Oruca son verme anlamındadır. Türkçe’ye iftar olarak geçmiştir. Bundan dolayı Arapça’da Ramazan bayramına “İdü’l-Ftr” denir. Bütün Arap İslam aleminde ramazan bayramı bu ad ile anılır. Ramazan ayı boyunca verilen sadakaya da “Fıtr sadakası” deniyor. Türkçe karşılığı Ramazan sadakasıdır. Ve bu iki kelimeyi birleştirerek Türkçe’ye “Fitre” olarak uyarlamışız.

Fıtr sadakası, Fitre ne zaman farz oldu?

Gerek Bizans ve gerekse Müslüman tarihçiler ve Siyercilerin (Rasulullah aleyhisselam efendimizin hayatını anlatan tarihçilere verilen isim) naklettiklerine göre, orucun Müslümanlara farz kılınmasının 2. Yılında Fıtr sadakasının verilmesi gerektiği ile ilgili peygamber efendimiz bildiriyor.  Yani Şaban (Şubat 624) ayında Fıtr sadakasını vermenin farz olduğu bizzat peygamber efendimiz tarafından bildiriliyor.

Farz konusunda İslam mezhepleri arasında bir farklılık var. Fıtr sadakasının farz olduğunu yönünde  Maliki, Hambeli ve Şafiî imamları görüş bildiriyorlar. Bu üç mezhebin imamları görüşlerini peygamber efendimizin şu hadisine dayandırıyorlar:

“Hür, köle, erkek, kadın her Müslümana fıtır sadakası vermesi farz kılındı.”

Bu hadis, İmam Müslim’in Zekat isimli kitabının 12. bölümünde yer alıyor.

Hanefi mezhebi imamları ise Fitre vermenin vacip olduğu yönünde fetva vermişlerdir.

Fitre kimlere farz kılındı?

İslam alimlerinin tümümün ittifak ettiği görüşe göre ergenlik çağına erişen her Müslüman erkeğin fitre vermesi gerekiyor. Müslüman kadınlar ise eğer evli değillerse kendileri kendi fitrelerini ödemek zorundalar. Ancak diğer üç mezhep uleması bu konuda farklı karar vermişlerdir. Onlara göre evlenen kadının fitre borsu nafakaya dahil olduğu için eşi tarafından ödenmelidir.  Çocukların fitreleri ise yine velileri, yani babaları tarafından ödenir. Eğer çocuklar iş güç sahibi ise veya babalarına emanet ettikleri malları varsa, baba bu maldan onların fitresini öder. Yani iş güç sahibi olan evladın fitresini vermek babanın görevi değildir.

Buna kırşın Hanefi mezhebinin en önemli iki imamından biri olan İmam Muhammed bu konuda farklı düşünür. Ona göre “Çocukların fitreleri velileri tarafından ödeneceği için, yetim çocuklara fitre düşmez.”

İğer yandan İslam fıkıhçılarının büyük çoğunluğu fitre konusunda şu ortak görüşe sahiptirler: Akıl sağlığı yerinde olan ergenlik çağından itibaren her birey fitre vermek zorunda.

İslam dininin diğer farz ve vacip amellerinde olduğu gibi Ramazan orucunun da maddi, manevi ve sosyal hikmetleri bulunuyor. İbni Abbas’ın rivayet ettiğine göre, peygamber efendimizin bu konu ile ilgili şöyle bir hadisi var:

Resûlullah fitreyi, oruç tutanı anlamsız ve çirkin davranışlardan temizlesin, fakirlere de yiyecek bir lokma olsun diye farz kılmıştır” (Müsned, 5, sayfa 432).

Fitreyi ne zaman vermek gerek?

Ramazan orucunun fitresinin ihtiyaç sahiplerine verilmesi zamanı ile ilgili İslam âlimleri arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Yine İmam Şafiî, İmam Malik ve İmam Hambel’e göre Fitre yükümlülüğü, Ramazan ayının son güneşinin batması ile başlar. Hanefi mezhebi âlimlerine göre ise bu yükümlülük bayram gününün tan yerinin ağarması ile başlar.

İki ihtilaflı fakihler, görüşlerini şu gerekçelere dayandırıyorlar: Maliki, Hambeli ve şafiî fakihleri Fitre, oruçla ilgili bir yükümlülük olduğu için ramazanın içinde vermelidir. Hanefi uleması ise Fitre bayram ile ilgilidir. Muhtaç olan insanların bayrama güzel ve mutlu girebilmeleri için fitrelerinin bayram günü verilmesi gerekiyor.

Fitre vermekle mükellef Müslümanlar bunu ne zaman vermeleri gerekiyor? Bu konuda gerek peygamber efendimiz ve gerekse ashabının uygulamaları bir çok kayıtta bulunduğu için İslam alimleri arasında bir ihtilaf yoktur. Bir Müslüman fitresini bayramın birinci günü sabah namazıyla bayram namazı arası vermesi gerekiyor.

Buna mukabil Bir çok fakih, şu görüşü dile getiriyorlar: Fitrenin yoksullara yardım amaçlı bir zorunluluk olmasından dolayı bunu Ramazan ayı içerisinde vermeleri daha iyi olur. Çünkü yoksul insanlar Ramazan’ı güzel geçirmeleri için bu dönemde verilmesi daha uygundur.

Bu konuda da İslam mezheplerinin uleması arasında görüş farklılığı bulunuyor. Tabi bu farklılık, sosyal amaçlıdır. İmam Şafiî Fitreyi yükümlü olan kişi ramazandan bir ay, İmam Hanefi bir yıl, Zeydiye ekolü ise iki yıl öncesinden verilebileceğini söylüyorlar.

Hiçbir islam alimi, zorunlu olmadıkça fitrenin bayramdan sonraya bırakılmasını hoş karşılamamışlardır. Fitre ödemeyi bayramdan sonraya bırakmak mekruhtur.

Fitre kime verilir, kime verilmez?

Ftrenin amacının fakir fukarayı mutlu etmek olduğunu belirtmiştik. Bu yüzden fitre; Baba büyük baka büyük ana, anne baba, erkek, onların çocuklarına ve onların da çocuklarına, kız çocuğu ve kız çocuğunun çocuklarına ve onların da çocuklarına, eşe, zengine, babası zengin olan ergen olmamış çocuğa verilmez.

Şafiîlere ve Hanefi mezhebinin en önemli iki imamından biri olan Ebu Yusuf’a göre fitre Müslüman olmayana verilmez. (Kaynak, imam Mâverdî’nin, el-Hâvî, 3. cilt, 387 sayfa; 519.)

Bunların dışındaki bütün akrabalar, onların çocukları, çocuklarının çocukları ve gelinlere verilebilir.