Vacip olan ibadetler hangileridir? Vacip ile farz ibadetler arasındaki fark nedir? Vacip olan ibadetler

İslam dininde Müslümanların dünya ve ahirette mutlu olabilmesi için yerine getirmesi gereken şeri hükümlere vacip denir. İslam'da Müslümanların yapması gereken birçok ibadet bulunmaktadır. Bunlardan bazıları farz iken bazıları vaciptir. Bu yüzden Müslümanlar farz ve vacip olan ibadetleri karıştırılabiliyor. 

Vacip nedir?

Sözlük anlamı düşen, meydana geldiği kesinlikle bilinen, sabit, bağlayıcı ve gerekli olan vacip terim olarak satın mükelleften yapmasını kesin ve bağlayıcı biçimde istediği anlamına gelir. Fakihlerin çoğunluğu vacip kelimesini farz ile aynı anlamda kullanırken Hanifi mezhebi bir işin yapılmasının kesin ve bağlayıcı tarzda istendiğini gösteren delil kat‘î ise bunu farz, zannî ise vâciple ifade ederler.

Kur'an-ı Kerim'de vacip kelimesi nasıl geçmiştir?

Kur'an-ı Kerim'de vacip kelimesi geçmez sadece bir ayette "gecede" fiili düşmek anlamında kullanılmıştır. (el-Hac 22/36) Hadislerde ise vücub ve türevleri değişik sözlük anlamlarıyla, vacip kelimesi de dinen yapılması bağlayıcı biçimde istenen fiilleri belirtmek üzere kullanılmıştır. (Mesela bkz. Evi Davud, 'Cihad' 33 Salât 308-209)

Vacibin çeşitleri nelerdir?

Geniş anlamıyla şeri emir ve yasaklara uymak gerektiğini ifade ettiği gibi bazı davranışları da yapmamayı kapsar. Bu duruma göre haramdan sakınmak bir tür vaciptir. Vacibin konusu olan fiil kısmen ya da tamamen kaçınma nitelikli davranışlardan oluşur. Mesela oruç, hac ve umre ibadetleri kısmen belli davranışlardan kaçınmayı gerektiren ibadetlerdendir. Ancak bu özellik genelde dinen yapılması istenenler grubuna dahil olduğundan “dinen yapılması tavsiye edilen” anlamına gelen mendup hakkında da geçerlidir. 

İslami literatürde dini, ahlaki ve hukuki görevleri belirtmek üzere umumiyetle vacip kavramının kullanıldığı için fıkıh ve usul eserlerinde yer alan vacip ile ilgili inceleme ve değerlendirmeler sırf ibadet ile sınırlı değildir. Bunlar;

Mutlak mukayyed: Kefaret ve belli bir zaman belirlemeden yapılan nezirler birinci kısmın, vakit namazları ve vadesi belirli borç ikinci kısmın örneklerindendir. Bir Müslüman ibadeti vakti içinde tam olarak yerine getirirse eda, vakti içinde eksik bir şekilde yerine getirip yine vakti içinde tam olarak tekrar yerine getirirse iade, vakti geçtikten sonra yerine getirirse kaza denir. 

Muhadded-gayr-i muhadded: Farz namazlar, zekat ve satın alınan mala ödenecek bedel birinci, Allah yolunda infak, avları doyurma gibi görevler ikinci kısmına örnektir. 

Muayyen-gayr-i muayyen (muhayyer): Yapılacak iş seçeneksiz belirlenirse vacip birinci kısımda, senekeli olarak belirlenmiştir ikinci kısmına girmektedir. Örneğin yemin kefaretinde on fakiri doyurma veya on fakiri giydirme yahut bir köle âzat etme şeklinde üç seçenek belirlenmiş ve mükellefin bunlardan birini yerine getirmesi istenmiştir. 

Ayni kifai: Müslümanların her biri tarafından yerine getirmesi gereken vacipler birinci, yerine getirilmesinde topluluğun sorumlu tutulduğu vaciptir ikinci kısma girer. Cenaze namazı, yarı ve fetva görevleri, belirli durumlarda şahitlik yapmak kifai vacip örnek olur.