Haber365 Özel/ Hasan Birgül
Gagauz adının da Gök Oğuz’dan veya Keykavus’tan geldiği ifade ediliyor. Gagauzların kökeniyle ilgili farklı görüşler ortaya atılsa da genel kabul gören tez, Oğuz boyuna ait bir Türk topluluğuna ait oldukları yönünde bilgiler var. Gagauz dili, Slav, Yunan, Romen dillerinin etkisine maruz kalmış bir Türkçe. Türkiye, Azerbaycan ve Türkmen Türkçesine çok yakın. Gagauz'da iki şive kullanılıyor. Çadır Lunga-Komrat ve Vulkaneşt. Türkçe’ye daha yakın olan Vulkaneşt şivesi. Gagauzya’da hakim dil, Gagauzya’nın özerkliğini sorgulatacak düzeyde Rusça'dır.
RUSYA'NIN SIRADAKİ HEDEFİ GAGAVUZ MU?
Moldova üzerindeki siyasi baskılarını arttıran Moskova, bir taraftan muhalefete destek verirken, diğer taraftan da Moldova içerisinde etkin olduğu alanları kullanıyor. Moldova’nın Batı’yla bütünleşmesini engellemeye çalışan Rusya'nın kullandığı en önemli kozlardan biri de Ortodoks Türklerin yaşadığı Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'dir.
Gagavuzya, Moldova’nın güneyindeki Bucak bölgesinde bulunan ve halkının büyük çoğunluğu Ortodoks Türklerden - Gagavuzlardan oluşan otonom bölge. Komrat, Vulkaneşt ve Çadır Lunga dolayları il, rayon ile bu dolaylara bağlı 23 köyden oluşuyor.
Avrupa’nın en büyük köyleri, 18 bin nüfuslu Kongaz, 10 bin nüfuslu Kıpçak ve 9 bin nüfuslu Baurçu Gagavuz Yeri’nde bulunuyor. Resmi rakamlara göre nüfusu 155 bin olrak bilinmektedir. Moldova nüfusunun yüzde 4,6’sına denk gelmektedir. Resmi rakamlar , nüfusun yüzde 82’sini Gagavuzların oluşturduğunu gösteriyor.
Bölgede yaşayan diğer halklar ise Bulgarlar, Moldavanlar, Ruslar ve Ukraynalılar. Gagavuz Yeri’nde yaşayanlar ise gerçek durumun resmi rakamlardan farklı olduğunu belirtiyor.Halihazırda Gagauz Yeri’nde kalan Gagauz nüfusunun yaklaşık 90 bin olduğu tahmin edilmektedir.
Rus Çarının iki yüzyıl önce Bucak bölgesini kendilerine temin etmesinden dolayı Ruslara ılımlılar.Bununla birlikte Gagavuzlar'ın tarihteki en büyük başkaldırılarından biri olan 1906’daki bağımsızlık hareketinin sebebi de yine Rusya'dır. Rusya her dönem olduğu gibi kılıfı hazırlamış durumda.
Rus İmparatorluğu, 20. yüzyılın başlarında toprak verdiği Gagavuz halkını Ruslaştırmaya kalkınca, Komrat’ta Gagavuz Türkleri ayaklandı. Andrey Galaçtan ile Atmaca Pavlioğlu önderliğindeki Gagavuzlar, Çiftçiler Komitesi kurarak Rusya İmparatorluğu’nun Ruslaştırma politikasına karşı direndi ve kendi cumhuriyetini ilan etti. Ancak 1906 senesinde Gagavuzların kurduğu Komrat Cumhuriyetinin ömrü bir ay bile sürmedi. İmparatorluk, Komrat’taki ayaklanmayı bastırarak bölge üzerindeki politikalarını uygulamayı devam ettirdi.
BİLİNMEYEN GAGAUZ
1990’lı yılların başlarıydı; Gagavuzlar ikinci kez bağımsızlık girişiminde bulunmuştu. 80’li yılların sonlarına doğru organize olan Gagavuzlar, 19 Ağustos 1990’da bağımsızlığını ilan etti. Ancak Kişinev, bu kararın anayasaya aykırı olduğunu belirtti. Gagavuz yerine milliyetçi Moldovyalı'lardan oluşan gönüllü birlikleri organize etti. Ülke iç savaşın eşiğine geldi, ancak o dönemde eski Sovyet coğrafyası üzerinde etkisini kaybetmemeye çalışan Rusya duruma anında müdahale etti. Kan dökülmediği söylensede birçok kişi bölgeyi terk etti.
Gagavuzya 1990-1994 seneleri arasında tanınmayan bir bağımsız devlet olarak varlığını sürdürdü. 1994’te Moldova parlamentosu, Gagavuz Yeri Özel Hukuki Statüsü Kanununu kabul etti. Gagauzlar, özerkliği bağımsızlığa tercih etti. 1999 senesinde yapılan idari reformların ardından Gagavuzya İdari Özerk Bölgesi Moldova Anayasasına dahil edildi.
Türkiye’nin ciddi desteklerde bulunduğu Komrat Üniversitesi’nde de durum aynı. Üniversitede sadece bir fakültenin iki farklı bölümünde Gagavuz Türkçesi’nde eğitim veriliyor. Diğer fakülteler ve bölümlerde ise eğitim dili Rusça. Bu nedenle mezun olan öğrencilerin Moldova’da iş bulması imkansız.
Türkiye’den, özellikle TİKA’ bölgede ciddi faaliyetler yürütüyor.
RUSLAR'IN GAGAUZU
Gagavuzların bir bölümü, Rusya'nın bölgedeki nüfuz ve etkisini, iki yüzyıl önce Balkanlardan Bucak çöllerine geldiklerinde Rus Çarının kendilerine kucak açmasıyla ilişkilendiriyor. Bir kısmı ise Gagavuzların Sovyetler Birliği’nde okuyup yazma öğrendiğini ve bunu Ruslar sayesinde olduğunu düşünüyor.
Ana Sözü gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Zanet'e göre mesele, Gagavuzların kendi tarihlerini bilmemesiyle ilgili. Zanet, şimdiki neslin 1946-47 yıllarının kışında açlıktan ölen, 1949 senesinde Sibirya’ya sürülerek orada yok edilen Gagavuzlardan habersiz olduğunu vurguluyor.
Rusça okutulan Gagavuz tarihinin yalanlarla dolu olduğunu savunan yazara göre, Sovyetler Birliği zamanında da, şimdi de Rusya’nın amacı Gagavuzların bir Türk halkı değil, Türkleşmiş Rus veya Bulgar olduğu algısını oluşturmak, asimile etmektir.
Rusya politikası yürüten Gagavuz siyasileri ise bu durumdan rahatsız değil. Tam tersine onlara göre, Gagauzya Rus dünyası'nın bir parçası. Eski Gagavuz Yeri Başkanı Mihail Formuzal, Rusça’nın Gagavuzların kendini koruması için bir garanti olduğunu iddia ediyor.
Rusya propagandasının etkisi çok büyük. Gagavuzya merkezli özel televizyonlar, TV2 Komrat, Yeni Ay ve Ayın Açık nadiren Gagauzca yayın yapıyor. Moldovanca yayınları da yok denecek kadar az. Yaptıkları iş, Rus kanallarının naklen yayınını gerçekleştirmek. Rusya'nı yeni Kırım'ı olur mu bilinmez ama retoriğe bakınca Rusya ve Putin hemen müdahale edecek gibi gözüküyor.