Demokratik bir yönetim sistemi olan parlamenter sistemde yürütme organı yasama organının denetiminde olur. Çoğunlukla hükümet başkanı ile devlet başkanı farklı kişiler olurlar. Başkanlık sisteminde olduğu gibi devlet başkanı ile hükümet başkanı aynı kişi olmaz. Parlamenter sistemde yürütme organı meşruiyetini yasama organından alamaz.
Parlamenter sistem hem meşruti monarşi ile yönetilen hem de cumhuriyet ile yönetilen ülkelerde kullanılabilir. Meşruti monarşi ile yönetilen ülkelerde bir hükümdar, kral, padişah bulunur. Buna örnek olarak Osmanlı Devleti’ni verebiliriz. Parlamenter cumhuriyet ile yönetilen ülkelerde ise ülkeyi temsil eden bir devlet başkanı bulunur. Bu devlet başkanı Cumhurbaşkanıdır.
PARLAMENTER SİSTEME GEÇİŞ NE ZAMAN OLDU?
Osmanlı'da parlamenter sisteme geçiş 23 Aralık 1876 tarihinde gerçekleşmiştir. Parlamenter sisteme geçiş Meşrutiyet’in ilanı ile olmuştur.
Kanuni Esasi anayasası kabul edildikten sonra iki ayrı meclisten oluşan bir meclis kurulmuştur. Bu meclisin ismi Meclis-i Umumi'dir. Bu iki ayrı meclisten bir tanesinin üyelerini padişah seçmektedir. Padişahın seçtiği üyeler toplam üye sayısının üçte biri olmaktaydı. Bu üyelerin oluşturduğu heyete Heyet-i Ayan adı verilmiştir. Kalan üyeler ise Osmanlı halkı tarafından seçilmekteydi. Halk tarafından seçilen bu üyelerin oluşturduğu meclise Heyet-i Mebusan adı verilmiştir.
İLK SEÇİM
Aslında Osmanlı Devleti Meşrutiyet'in ilanından önce seçim çalışmalarını başlatmıştı. Fakat çalışmalar 1877 yılının Mart ayında ancak tamamlanabildi. Çalışmalar tamamlandığında ortada bir seçim kanunu bulunmuyordu. Bu yüzden sadrazam Mithat Paşa tarafından Talimat-ı Muvakkate hazırlanarak seçim esasları belirlendi. Bu esaslar padişah ve bakanlar tarafından onaylandı. İlk seçim esasları şu şekilde belirlenmişti:
- Mebus sayısı önce 120 daha sonra 130 olarak belirlenmiştir.
- Bu mebusların en az üçte birinin gayrimüslimlerden oluşması şartı getirildi.
- Seçimlerin iki dereceli olmasına karar verildi. Birinciler oy kullandıktan sonra seçilen ikinci kişiler mebusların belirlenmesinde rol oynayacaktı.
- İlk seçimler esnasında zaman kısıtlı olduğu için İstanbul'da ayrı taşra bölgelerinde ayrı seçim sistemleri uygulandı.
İLK SEÇİMLERDE SEÇME VE SEÇİLME ŞARTLARI
Osmanlı'da parlamenter sisteme geçiş aşamasında seçme ve seçilme durumunu belirlemek için bazı şartlar ortaya koyuldu. bu şartlar şunlardır:
Taşra bölgelerinde seçmen olabilmek için;
- İdare meclis üyesi olmak
- Osmanlı devleti vatandaşı olmak
- Erkek cinsiyetinde olmak
- En az 25 yaşında olmak
- En az bir emlak sahibi olmak
İSTANBUL'DA SEÇMEN OLABİLMEK İÇİN
- En az iki yıldır İstanbul'da ikamet ediyor olmak
- Oy kullanacak kişi asker ise en az mülazım rütbesinde olmak
Seçilme şartları;
- Dürüst, güvenilir ve ahlaklı bir kimse olmak
- Türkçe dilini bilmek
- En az 25 yaşını doldurmuş olmak
- Erkek olmak
- Cinayet ve siyasi suçlardan mahkumiyet giymemiş olmak
- Emlak sahibi olmak
- Osmanlı vatandaşı olmak