Medrese, Müslüman toplumlarda bulunan eğitim kurumlarıdır. Medresede ortaöğretim ve yükseköğretim eğitimleri verilir. Medrese kelimesi “ders” anlamında Arapça kökenli bir kelimedir. Medreselerde eğitim veren öğretmenlere müderris adı verilir. Müderrislerin muid isimli yardımcıları bulunur. Eğitim alanlara ise danışmend, softa, talebe gibi isimler verilir. İşte Osmanlı’da medreselerin detayları…
MEDRESELERİN TARİHİ
Türk İslam tarihinde medrese eğitimi Karahanlılar ile birlikte başlamıştır. Karahanlılar, medrese eğitimi ile birlikte burslu öğrencilik sistemini de getirmişlerdir. İslam tarihinde açılan ilk medrese Büyük Selçuklu devleti zamanında açılan Nizamiye Medreseleri olarak bilinir.
En kapsamlı medreseler Büyük Selçuklular tarafından yapılmıştır. Nizamiye medreseleri içerisinde en büyüğü Nizamülmülk tarafından Bağdat'ta kurulan Nizamiye Medresesi’dir. Medreseler kurulurken Budizm inancını benimseyen Viharalar örnek alınmıştır.
Açılan ilk medreselerde Kur’an, kıyas, icma, fıkıh ve kelam gibi dini dersler verilmekteydi. Nizamiye medreseleri ile birlikte sadece dini bir eğitim merkezi olmaktan çıktı. Dini derslerin yanına pozitif bilimleri öğreten dersler eklendi.
OSMANLI’DA MEDRESE
Osmanlı'da medrese eğitimi Orhan Bey zamanında başlamıştır. 1330 yılında İznik’te Osmanlı Devleti'nin ilk medresesi olan Orhan Gazi Medresesi açılmıştır. Daha sonra Bursa, Edirne gibi başka şehirlerde de medreseler açılmaya başlanmıştır. 1331 ile 1451 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde 82 tane medrese açılmıştır.
1463 ile 1471 yılları arasında Fatih medreseleri ve Sahn-ı Seman medreseleri açılmıştır. Bu medreseler ile birlikte süreye ve ders geçme sistemine dayalı yeni bir eğitim sistemi benimsenmiştir.
1550 ile 1557 yılları arasında Süleymaniye medreseleri açılmıştır. Bu Süleymaniye medreselerinin arasında Osmanlı'nın Tıp eğitimi veren ilk kurumu Darültıp bulunmaktadır. Darüşşifa, Darülakakir, Darüzziyafe, Tabhane, İmarethane gibi tabii eğitimlerin verildiği medreseler de açılmıştır.
1914 yılında medreseler Darü-l Hilafeti-l Aliyye adı altında birleşmiştir. 1924 yılında uygulamaya konulan Tevhid-i Tedrisat kanunu ile Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır. Dönemin Milli Eğitim Bakanı Vasıf Bey tarafından 13 Mart 1924'te tarihinden medreseler tamamen kapatılmıştır.
MEDRESE DERSLERİ
Osmanlı'da medrese eğitimi ağırlıklı olarak dini eğitim içeriyordu. Verilen dersler Kur’an, morfoloji, hadis, kuran yorumu, mantık, tartışma adabı, vaaz, güzel konuşma, kelam, hikmet, İslam hukuku, miras hukuku, inanç esasları, usul-ü fıkıh, astronomi, tıp, matematik ve geometri dersleriydi.
YAPI ÖZELLİKLERİ
Anadolu'da bulunan medreseler eyvanlı ve kubbeli olarak iki türde incelenebilir. Derslerin görüldüğü sınıflar büyük ve genellikle kubbeli yerler olur. Zeminler hasırla ve kilim ile kaplanmıştır. Müderrisin bir rahle arkasından ders anlattığı sınıflarda öğrenciler minderlerin üzerine otururdu. Medreselerin çoğunda bir de dershane mevcuttu. Şadırvan veya sebil, gusülhane, abdesthane ve çamaşırhane bölümleri bulunurdu. Salı ve Cuma günleri tatil yapılırdı.