Osmanlı Devleti'nde ıslahat hareketleri Genç Osman'dan sonra da devam etmiştir. Osmanlı'da ilk ıslahatlar hangi alanda yapıldı? Osmanlı’da ıslahatlar hangi padişahlar tarafından yapıldı? Osmanlı'da ıslahatlar batıyı örnek alan ve gelenekçi tarzda yapılan ıslahatlar olarak ikiye ayrılarak incelenebilir. İçeriğimizin içerisinde konuyla ilgili detayları sizler için derledik.
GELENEKÇİ TARZDA ISLAHATLAR
Gelenekçi tarzda ıslahatlarda bulunan padişahlar Osmanlı Devleti’nin ordu ve kanunlar bozulduğu için geride kaldığını düşünüyordu. Bu aşamada Osmanlı'da ilk ıslahatlar hangi alanda yapıldı? sorusu sorulduğunda: gelenekçi tarzda ilk ıslahatlar çoğunlukla askeri alanda yapılmıştır cevabı verilebilir. Bunun nedeni de askeri sistemin düzeltilmesi ile devletin eski haline geleceğine inanılmasıydı. Bu ıslahatlar gerçekleştirilirken Avrupa'daki yenilikler örnek alınmamıştır. Çoğunluğu da köklü ıslahatlar değildir.
1.MURAD ISLAHATLARI
1362'de Orhan Bey ölünce, kendisi Rumeli'de bir muharebe ortamındayken, Bursa ahilerinin kararıyla, hükümdar ilan edilmiş olan Birinci Murad Osmanlı Devleti'nin üçüncü hükümdarıdır. Döneminde gerçekleştirmiş olduğu ıslahatlar şu şekildedir:
- Birinci Murad içki ve tütünü yasaklamıştır. Geceleri de sokağa çıkma yasağı getirmiştir.
- Devlet otoritesini yeniden sağlamak için şiddet kullanmıştır.
- Duraklamanın nedenleri ve çözümleri ile ilgili Koçu Bey’le Koçi Bey Risalesi’ni hazırlatmıştır. Fakat vefat ettiği için raporu uygulamaya koyamamıştır.
- İstanbul'da güvenlik ve asayişin yeniden sağlanması için yeniçeri ve sipahi zorbalarına son vermiştir.
İran üzerine düzenlediği seferlerde Anadolu’daki Celaliler’i ortadan kaldırmıştır.
TARHUNCU AHMED PAŞA ISLAHATLARI
Tarhuncu Ahmet Paşa 1652 tarihinde tahta geçmiş ve yalnızca dokuz ay gibi kısa bir süre tahtta kalmıştır.
- Saray masraflarını kısmış , lüks ve israfı da yasaklamıştır.
- Tasarruf tedbirleri uygulamıştır.
- Has ve zeamet gelirlerini doğrudan hazineye aktarmıştır.
- Osmanlı Devleti'nde ilk kez modern anlamda denk bütçe çalışması yapmıştır.
KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA
Köprülü Mehmet Paşa ondan sadrazam olması talep edilmesi durumunda ortaya bazı koşullar sürmüştür. Şartları kabul edildiğinde ise sadrazam olmuştur. Sunduğu şartlar sarayın devlet işlerine karışmaması, memurluk görevlerine atamaları kendisinin yapması gibi şartlardı.
Gerçekleştirdiği ıslahatlar ise şu şekilde:
- Askerler ve memurların arasında gereksiz maaş alanları tek tek tespit edip saraya bildirdi.
- Venedik ile yapılan birçok savaşta isabetli kararlar vererek, Osmanlı İmparatorluğunun düşmana karşı üstünlük kurmasını sağladı.
- Köprülü Mehmet Paşa döneminde iki büyük isyan çıkmıştır. Bunlardan ilki Abaza Hasan Paşa'dır. Yaklaşık 2 yıl süren isyan, 1659 yılında bastırıldı.
- Kadızadeler isyanını da kısa sürede bastıran Mehmet Paşa, devletin otoritesini sağlamlaştırdı.
- Bıraktığı vasiyet üzerine, oğlu Fazıl Ahmet Paşa 1661 yılında sadarete atandı.
BATI TARZINDA ISLAHATLAR
Osmanlı Devleti 18 yüzyıla geldiğinde Avrupa'nın geliştiğini ve ona yetişemediğini fark etmiş, bu sebeple batıyı örnek alarak yenilikler yapmaya karar vermiştir. Osmanlı'da ilk ıslahatlar hangi alanda yapıldı: Osmanlı'da Batı örnek alınarak yapılan ilk ıslahatlar yönetim, ordu, eğitim, ekonomi ve kültür alanlarında yapılmıştır.
III. SELİM ISLAHATLARI
III. Selim döneminde yapılan ıslahatlara genel olarak Nizam-ı Cedit ismi verilmiştir.
- Selim tarafından Londra, Paris, Viyana ve Berlin'de sürekli elçilikler kurulmuştur.
- Devletin içerisinde bulunduğu sorunların sebeplerini anlamak ve çözüm bulmak için layihalar hazırlatmıştır.
- Selim yeniçeri ocağı yerine yeni bir orada oluşturmak istiyordu. Bunun için batılı orduları örnek alarak Nizam-ı Cedid ordusunu kurmuştur. Bu ordunun ihtiyaçları İran-ı Cedid için isimli hazineden karşılanıyordu.
- Kara mühendishanesi kurulmuştur.
- Selim tarafından sıklıkla yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir.
- Askeri okullarda Fransızca eğitimi verilmeye başlanmıştır.
- Doğuya ve batıya ait önemli eserler Türkçeye çevrilmiştir.
- Selim yeniçeri ocağını kaldırmak istemiş fakat yeniçeriler kendisini tahttan indirmiştir. 1.Mahmut Islahatları
- Yeniçeri ocağı kaldırılmış ve bu sayede padişahın otoritesi güçlenmiştir.
- Harp okulu, hastane açılmıştır. Bakanlıklar kurulmuştur.
- Bu dönemde ilk kez nüfus sayımı yapılmıştır.
- İlk resmi gazete basılmıştır.
- İlköğretim zorunlu hale gelmiştir.
Osmanlı Devleti ekonomisinin bozulma nedenleri ekonomisinin bozulmasının nedenlerine yönelik haberimiz okunduğu takdirde yapılan ıslahatların neden bu şekilde olduğu daha iyi anlaşılabilir.