Osmanlı teşkilat ve kültür tarihi nasıl merak edenlere öncelikle teşkilatı açıklamak gerekirse:
- Babadan oğula geçen bir hükümdarlık serüvenine yer verilmiştir.
- Hükümdar soyuna sahip olanların taht kavgalarına şahitlik edilmiştir.
- Fatih Sultan Mehmet’in kararları gereği taht kavgaları kanlı sonuçlanmıştır.
Devletin bekasına karşı çeşitli katliamlar düzenlenmiş ve idam kararları boy göstermiştir. Bu duruma karşı çeşitli sorunlar yaşansa da hükümdarlık uzunca bir süre baba – oğul döngüsünde devam etmiştir. Ta ki I. Ahmed’e kadar.
Osmanlı Döneminde Hükümdarlık
Yukarıda da belirttiğimiz üzere hükümdarlık için çeşitli sistemler benimsenmiş ve uygulanmış. Önceliğin ise babadan oğula olacak şekilde sergilenmesi söz konusudur. Fatih Sultan Mehmed bu hükümdarlık sistemine dair son derece acımasız bir karara imza atmıştır.
Fatih Sultan Mehmed’in kararına göre hanedan soyuna mensup olan erkeklerin öldürülmesinde herhangi bir sakınca görülmemiştir. Ve bu duruma karşı kardeş katli gibi durumlar boy göstermiştir. Osmanlı teşkilat ve kültür tarihi adına önce:
- Padişah olmak isteyen şehzadelerin isyanları gözler önüne serilir.
- Şehzadelerin kardeşleri ile olan savaşları ele alınabilir.
Bu durum I. Ahmed döneminde sonra ermiştir. Çünkü I. Ahmed tarafından yeni bir karara imza atılmıştır. Buna göre soyun en bilgili üyesi kimse hükümdar olma yetkisi ona verilirdi. Sadece bilgi değil en başta soyun en yaşlısı olup olmaması da dikkate alınırdı.
Osmanlı Devleti Divanı
Yine Osmanlı teşkilat ve kültür tarihi nasıl merak edenlerin divanı da değerlendirmesi dikkatlerden kaçmıyor. Şöyle ki hükümdarların kararları açısından Divan-ı Hümayun önemli bir yere sahipti.
Pek çok konunun görüşüldüğü divanda, yeni kararlar alınırdı. Kararların ayrı ayrı değerlendirilmesi sağlanırdı. Bunun için önceleri padişahlar başkan olarak görev yapmıştı. Beraberinde ise sadrazamın başkan olmasına karar verilmiştir. Aynı zamanda:
- Divanda vezir-i azam ve vezirlerin bulunması zorunluydu.
- Kazaskerlerin ve defterdarların da hazır bulunması beklenirdi.
Takiben nişancılara ve şeyhülislama ihtiyaç duyulurdu. Hepsinin divan toplantısında yer alması beklenirdi. Bunun üzerine tüm teşkilat kararlar görüşülür ve netleşirdi.
Osmanlı Devleti Sosyal – Kültürel Hayat
Teşkilatı takiben hukuktan sosyal yaşantıya kadar tüm hususları ele alabilirsiniz. Örneğin hukukun hem şer’i hem de örfi olacak şekilde değerlendirilmesi esas alınmıştır. Bunları takiben:
- Yönetenler ve yönetilenlere dair ayrı statüler boy gösterirdi.
- Müslümanlar ve gayri Müslümanlar olarak dini sınıflara yer verilirdi.
Edebi gelişmeler ise hem Divan hem de Halk sınıfları ile değerlendirmeye alınırdı. Bunun üzerine pek çok değerli sanatçı yetişmiş ve halka seslenmiştir. Özellikle de Batı’nın etkisinde kültürel gelişmeler boy göstermiştir. Mesela Namık Kemal ve Şinasi gibi ünlü isimler döneme damgasını vurdu. Osmanlı’nın kültürel dengesinde öne çıkmayı başardı.