Osmanlı özel varlık yönetimi hakkında merak edilenleri sıralamak gerekirse:
- Yönetime dair önceleri tek ve merkezi hazine ele alınırdı.
- Çoklu hazineye geçiş ile bu durum değişmeye başladı.
- Hazine yönetimi istenildiği şekilde yürütülemedi.
Neticesinde de mali varlıklara karşı ciddi sorunlar boy göstermeye başladı. Öyle ki yönetimin istenildiği şekilde sonuçlanmaması söz konusudur. Ve baştan belirttiğimiz üzere bu duruma karşı Osmanlı çöküşü boy göstermiştir.
Osmanlı Mali Hazine Yönetimi
Osmanlı özel varlık yönetimi nasıldı merak edenlere öncelikle hazineler eşlik eder. III. Selim’in kararına göre çoklu hazine sistemi benimsenmiştir. Ancak bu durumun devlete iyi gelmediği çok geçte olsa fark edilmiştir. Şöyle ki:
-Padişah: III. Selim, çoklu hazine sistemine dair 1793 yılında harekete geçmiştir. Ve önceliği İrad-ı Cedid Hazinesi olmuştur. Tek hazine sisteminden uzaklaşmak adına beraberinde birden fazla hazinenin açılmasına karar verilmiştir.
-Hazine: İrad-ı Cedid Hazinesi ile sınırlı kalınmıyor. Bunu takiben Tersana ile Zahire hazineleri için harekete geçilmiştir. Mukataat ile Mansure hazineleri de beraberinde gelir. Diğerleri:
- Darphane Hazinesi
- Maliye Hazinesi
- Redif Hazinesi
Önemli bir yere sahip olan bu hazineler ile merkez ortadan kalkmıştır. Osmanlı mali varlıklarının birden fazla hazine eşliğinde yönetileceği iddia edilmiştir. Ancak bu durum düşünüldüğü gibi sonuçlanmamıştır.
Osmanlı Çoklu Hazine Sistemi
Çoklu hazine sisteminden kaynaklı olarak Osmanlı ciddi yaralar almıştır. Hatta bazı araştırmacılara göre Osmanlı’nın çöküşüne neden olduğu ifade edilmiştir. Osmanlı özel varlık yönetimi çoklu hazineler eşliğinde mümkün olmamıştır.
Hatta çoklu hazineden kaynaklı olarak yönetimde ciddi sorunlar boy göstermeye başlamıştır. Mesela gelirlerin hızlı bir şekilde dağılmasına neden olmuştur. Takiben:
- Öncelikle giderlerin belirlenmesi zorlaşmıştır.
- Zorunlu giderlerin belirlenmesi de güç hale gelmiştir.
Tüm bu hususlardan kaynaklı olarak varlık yönetiminde ciddi sorunlar yaşanmıştır. Ve sorunların giderilmesi için merkezi hazine sistemine geri dönülmesi gerektiğine karar verilmiştir.
Osmanlı Bütçe Dışı Fonlar
Çoklu hazineye karşı fonlarda sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu duruma karşı merkezi hazine sistemine geçilmesi gerektiğine karar verilmiştir. Ve 1980’li yıllarda eski sisteme geri dönülse de toparlamak zorlaşmıştır.
Yukarıda belirttiğimiz üzere mali sistemdeki açıktan dolayı gelir – gider dengesi bozulmuştur. Mali disiplin ortadan kalmış ve bütçe dışı fonlar sorun teşkil etmeye başlamıştır. Hatta bu durum:
- Mali altyapının günden güne bozulmasına neden olmuştur.
- Altyapıdan kaynaklı olarak mali krizler yaşanmıştır.
Mesela 1994 yılında hazırlanan krizin dayanağı olarak bu durum ele alınır. Hatta 2001 krizi için de tarihte gerçekleşen bu fon sorunlarına göz atılmıştır. Kısacası Osmanlı varlık yönetimi sağlanamamış ve etkileri uzunca yıllar sürmüştür.