Meşrutiyet, tarih dönemleri boyunca meşruti monarşi, anayasal monarşi, parlamenter monarşi isimleriyle anılmıştır. Özünde monarşinin bulunduğu meşrutiyet kısaca, hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılmasına deniyor. Padişah ya da kralın yanında yönetimde söz sahibi olacak bir de meclisin bulunması bu yönetim biçimini kısaca tanımlıyor. İşte detayları…
NEDİR?
Monarşi kelimesi Türkçe’ye Fransızca “monarchie” sözcüğünden girmiştir. Bu sözcük de tek şef anlamına gelen bir Yunanca isimden gelişmiştir. Monarşi denilen sistemde devlet yönetimi, genelde kalıtımsal olarak aile bireyleri arasında değişen hükümdar elindedir. Meşruti monarşi ya da meşrutiyet ise hükümdarın yanında karar verebilecek bir meclisin bulunmasıdır. Bu meclise parlamento denilebilir. Parlamenter sistem hükümdarın yetkilerini sınırlandırır. Seçilen meclis üyeleri anayasa veya halkın oylarıyla belirlenir.
İngiltere’de 1215 yılında Magna Carta ile oluşturulan sistem tarihteki ilk meşrutiyet yönetimi olarak biliniyor. 1830 yılında yaşanan Fransa devriminin ardından kurulan anayasal monarşi biçimi de cumhuriyet ile mutlak krallık arasında bir köprü kurmuştur. Bu yönetim biçimi Osmanlı Devleti’nde fark edildikten sonra usul-i meşveret ismiyle benimsenerek anılır olmuştur.
TEMEL ÖZELLİKLERİ
Yer alan özellikler parlamenter rejimin yani meşrutiyetin dünya genelinde uygulanış biçimine göre ortalama olarak belirlenmiştir. Bu özellikler devlet kültür ve yönetimine göre değişiklik gösterebilir.
- Yasama ve yürütme organları bu rejimde birbirinden ayrı olsa da etkileşim içindedir.
- Devlet yönetimi bu rejimde iki başlıdır. Meclis ve hükümdar adeta işbirliği halinde çalışır.
- Devlet başkanı meclisi düzenlemek ve uyarıcı olmak gibi bir görev edinir.
- Parlamenter rejimde bir meclis bulunabileceği gibi birden fazla meclis de görev alabilir.
- Meclis üyeleri tam ifade özgürlüğüne sahip olur.
- Meclisin onaylamadığı bir karar hükümdar tarafından tek başına verilemez. Aynı şekilde meclis de tek başına hareket edemez.
OSMANLI’DA MEŞRUTİYET DÖNEMİ
Osmanlı Devleti’nde meşrutiyet, ilk defa Kanuni Esasi’ye dayandırılarak anayasal monarşi biçimde ortaya çıkmıştır. Meşrutiyeti ilan eden ilk padişah II. Abdülhamid olmuştur. 1. Meşrutiyet adı verilen bu dönemde yasama organı mecliste iken yürütme organı hükümdarın olmuştur.
Dönem içerisinde ilk defa bir anayasa ilan edilmiştir. İlk anayasa Kanun-i Esasi adıyla çıkarılmıştır. Tarihte ilk defa yönetim biçiminde yani rejimde değişiklik olmuştur. Halka ilk defa seçme ve seçilme hakkı verilmiş ve yönetime dahil edilmiştir. Ayrıca ilk defa bir meclis oluşturularak parlamenter sistem gözlenmiştir.
2. Meşrutiyet Dönemi
23 Aralık 1876 tarihinde ilan edilen I. Meşrutiyet, 1878’de II. Abdülhamid’in meclisi kapatması ve anayasanın bazı bölümlerini askıya almasıyla sona erer. Meşrutiyetin teorik olarak devam ettiği ileri sürülmüştür.
24 Temmuz 1908 tarihindeki ihtilalde Kanun-i Esasi yeniden yürürlüğe konulduğunda resmi olarak II. Meşrutiyet dönemi başlar. Meşrutiyet bazı ıslahatları (yenilikler) beraberinde getirir. 11 Nisan 1920 tarihinde Mehmet Vahdettin tarafından kapatılıncaya kadar bu dönem sürmüştür.