11. yüzyıl Karahanlı Türklerinden birisi olan Yusuf Has Hacib'in Doğu Karahanlı hükümdarı ve Kaşgar Prensi Tabgaç Uluğ Buğra Kara Han'a ithafen yazmış olduğu ve takdim ettiği Orta Türkçe dönemli bir eserdir. Eser, Karahanlıca olarak da isimlendirilen Hakaniye lehçesi ile kaleme alınmıştır.
KELİME ANLAMI
Kutadgu Bilig, "mutluluk veren bilgi" anlamına gelmektedir. Eser içerisinde her iki âlemde de mutlu olmanın yolları okuyuculara anlatılmaktadır. İnsanlara nasıl mutlu olunacağını öğüt vererek anlatır. Didaktik bir dille yazılan eser, insan merkezli olan zengin içerikler barındırmaktadır.
NEDİR?
Kutadgu Bilig; mutlu bilgi veya mutluluk veren bilgi anlamına gelmektedir ve içerisinde beyitler bulunan bir eser özelliği taşır. Mutluluğun, devlet olma bilgisinin ve devlet yönetimi bilgisinin anlamlarına gelen bu çalışma, Balasag'da Yusuf Has Hacip tarafından kaleme alınmaya başlamıştır. 1069-1070 tarihlerinde Doğu Türkistan'daki Kaşgar şehrinde tamamlandı ve Doğu Karahanlı Tabgaç Ulug Buğra Kara Han'a takdim edilmiştir.
Hakaniye lehçesi ile yazılan Kutadgu Bilig, Karahanlı hükümdarı Buğra Han'a sunulmuştur. Eser binlerce beyti içerisinde bulundurma özelliği de taşımaktadır. Didaktik bir dille yazılan eser, insan merkezli olan zengin içerikler barındırmaktadır.
KONUSU NE?
İnsan merkezli bu çalışma, hem bireysel hem de toplum olarak yaşayan insanları iyi bir politika ile yönetmenin ve dünya ile ahiret hayatında bir mutlu olmanın yollarını okuyucularına gösterir. Bu aktarım sembolik isimler verilen dört ana isim arasındaki diyaloglar yolu ile yapılır. Bu çalışma içerisinde iddia edilen dört kişilik, dört farklı fikir ve görevin temsilidir. Bunlardan Küntogdi yasayı ve adaleti, Aytoldi vezir görevinde bulunarak mutluluğu, Aytoldi'nin oğlu akıl ve bilimi ve Aytoldi'nin diğer oğlu olan Odgurmus ise geleceğin timsali olarak işlenmiştir.
ÖZELLİKLERİ
Kutadgu Bilig birçok özelliği içinde barındıran bir eserdir;
- 11.yy da yazılmıştır ve yazarı Yusuf Has Hacip'tir.
- Eser didaktik bir yapıda ortaya konmuştur.
- İçerisinde 6645 beyit bulunmaktadır.
- Eserde 173 de dörtlük vardır.
- Eser içinde birçok yerde insanların nasıl mutlu olacağı ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bununla birlikte öğüt vererek yapılan anlatımlar yolunda akılda kalmayı başarmıştır.
YAZARI YUSUF HAS HACİB KİMDİR?
Türk tarihi kaynaklarında Karahanlılar dönemi ile ilgili yeterli bilgi olmamakla birlikte; bu devletin 'vatandaşı' olan "Balasagunlu Yusuf" a dair bilgiler de çok azdır. M.S. 1017-1019 seneleri arasında dünyaya geldiği rivayet edilmektedir. Dönemin 'Kuz-Ordu' isimli şehri olan Balasagun'da dünyaya gelmiştir.
Büyük eseri boyunca adını bile yalnızca bir kere, "Kitap sahibi Yusuf, büyük has hacib, kendi kendine nasihat eder" başlığı ile kendi adını anmıştır. Bu başlıktan baş teşrifatçı olduğu da anlaşılmaktadır. İyi bir eğitim gördüğü yazı dilinden anlaşılmaktadır. Çağının geçerli bilimlerinin yanında Arapça ve Farsça dillerini de biliyordur. 1077 senesinde Kaşgar'da ölmüştür. Türbesi de bu kentte bulunur.