Hangi ülke Rus gazına ne kadar bağımlı? Türkiye hangi konumda? Alternatif gaz kanalları
Rusya’nın Ukrayna’ya başlattığı işgalin 13. gününe girerken, söz konusu işgalin savaşa dönmesi ve Ukrayna’nın beklenenden iyi bir direniş sergilemesi tüm dünyanın gözü önünde gerçekleşiyor. Fakat savaş ilerledikçe ve birçok ülkenin Rusya’ya yaptırımları artıyor. Birçok farklı sektörde dünyanın ihtiyaçlarını karşılayan Rusya; enerji başta olmak üzere ülkelerin ihtiyacının olduğu maddelerin üretiminde başrol oynuyor. Bu maddelerin başında gelen doğalgaz, Rusya’nın başlıca silahı.
Tarık Bulduk| Özel Haber
Rusya’nın uğradığı yaptırımlara karşılık olarak tüm dünyanın doğalgazı ile tehdit ettiği geçtiğimiz günlerde yerli ve yabancı medyaya bomba gibi düşmüştü. ABD’nin Rusya’ya uygulamaya hazırlandığı petrol ithalatı fikrinin gündeme gelmesi sonrası Rusya açıkça Avrupa ülkelerine sağladığı doğalgaz akışını kesmekle tehdit etmişti.
Peki bu tehdit gerçeğe dönüşürse dünya ülkeleri söz konusu gaz kesilmesinden nasıl etkilenir? Ülkelerin Rusya’ya olan gaz bağımlılığı hangi seviyede? 2016-2020 yılları arasındaki veriler baz alındığında ülkelerin sahip oldukları doğalgazın, Rusya’dan ihraç edilme oranı ciddi oranda yüksek. Bu ülkelerin başında Finlandiya geliyor. Finlandiya doğalgazın tam yüzde 99’unu Rusya’dan ihraç ediyor. Finlandiya’yı yüzde 94 ile Litvanya, yüzde 90 ile Bulgaristan takip ediyor. Dördüncü sırada yüzde 83 ile Sırbistan gelirken, onu yüzde 77 oranla Estonya takip ediyor. Rusya’nın olası gaz akışını durdurma uygulamasının bu 5 ülkeyi ne kadar yüksek seviyede etkileyeceğini tahmin etmek pek zor olmasa gerek.
Bu 5 ülkenin ardından daha gelişmiş ve Rusya’dan gaz ihracı yapan ülkelere bakacak olursak, ilk sırada Almanya gelmektedir. Almanya, Rusya’dan yılda yaklaşık 45 milyon metre küp doğal gaz ithal etmektedir. Almanya’yı 30 milyon metre küp ile İtalya takip ederken üçüncü sırada Belarus geliyor. Rusya’nın Ukrayna işgalinde de yanında olan Belarus da Rusya’ya adeta muhtaç ülkelerden biri. Belarus ülkesi Rusya’dan yılda 20 milyon metreküp doğal gaz tedariki sağlıyor. Rusya’dan gelebilecek gaz kesme hamlesiyle birlikte Avrupa Birliği üyesi ülkelerde halihazırda yüksek olan enerji fiyatları daha da artacak çükü zaten hali hazırda Rus gazı, AB'nin doğal gaz ithalatının yaklaşık yüzde 40'ını oluşturuyor. Muhtemel bir gaz akışının durdurulması durumunda özellikle İtalya ve Almanya’nın durumu çok zor olacak.
Türkiye bu durumun neresinde?
Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından dikkatleri çeken en önemli konulardan biri de Türkiye ile Rusya arasında hali hazırda devam eden ticaret ağı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye'nin iki ülke ile olan toplam ticaret hacmi toplamda 40 milyar dolara dayanıyor. Bu ticarette öne çıkan sektörler; enerji, turizm, gıda, inşaat, mücevher ve giyim oluyor. Türkiye yıllık olarak kullandığı yaklaşık 60 milyar metreküp olan doğal gaz tüketiminin yüzde 99,6'sını ithal ediyor. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun açıkladığı (EPDK) verilere bakıldığında ise geçtiğimiz sene Türkiye'nin toplam doğal gaz tüketiminin yüzde 45'i Rusya'dan karşılandı.
Uzmanların değerlendirmelerine göre Rusya’nın, Türkiye’ye karşı gaz kesme hamlesi gelmeyebilir ama Rusya’dan tedarik edilen doğal gazda yaşanabilecek olası bir düşüş, başta enerji sektörü olmak üzere bununla bağlantılı birçok farklı alanı derinden etkileyebilir.
Rusya doğal gazı keserse ülkeler nasıl etkilenir?
Yukarıda da bahsedildiği gibi Rusya, dünya ticaretinde doğal gaz açısından çok büyük bir önem arz ediyor. Ülke elindeki bu büyük kozu her fırsatta dile getirmekten de hiç geri durmuyor. Rusya eğer dünyaya uyguladığı tehdidi hayata geçirirse öncelikle Avrupa Birliği’nde yer alan ülkelerin enerji fiyatlarında büyük bir artış yaşanabilir. Bununla beraber ülkelerin, Katar, Cezayir, Nijerya gibi ülkelere yönelme imkanı olsa da bu imkanların ne derece geçerli olduğu tartışılır. Ülkeler arasındaki diplomatik ilişkiler, diğer devletler olan anlaşmalar gibi faktörlerin bu seçeneğe izin vermesi gerekiyor. Bundan başka olarak da söz konusu ülkelerin üretiminin ülkelere ne ölçüde yarar sağlayacağı veya ne kadarının yeteceği, bu konunun başlıca soruları arasında geliyor.
Fiyatlarda yüzde 144’e varan fırlama
Küresel ekonomide henüz söylentilerden ibaret olsa da bu ifadeler doğal gaz fiyatlarının bir anda fırlamasını beraberinde getirdi. Öyle ki, doğal gaz fiyatları bu yılın başından beri Amerika Birleşik Devletleri’nde yüzde 37, İngiltere’de yüzde 142, Avrupa Birliği ülkelerinde ise tam yüzde 144 oranında zamlanmış durumda.
Peki alternatif yollar var mı?
Rusya’nın doğal gazı kesme ihtimaline karşılık ülkeler alternatif gaz yolları düşünmeye başladı. Fakat Rusya niteliğinde bir alternatif bulmak o kadar kolay olmayabilir. Araştırma analisti Ben Mcwilliams da bizim bu görüşümüzü adeta destekler nitelikte şu yorumu yapıyor: “Gaz ithalatının kaynağını değiştirmek daha zor çünkü Rus gazını Avrupa'ya taşıyan büyük borularımız var.”
Öyle ki Rusya’dan sonra en büyük ikinci LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) ihracatçısı Katar, Enerji Bakanı aracılığıyla yaptığı açıklamalarda Rusya’nın ihracatını ikame edecek kadar gaz kaynaklarının özellikle kısa vadede neredeyse imkansız olduğunu belirtti. Bununla birlikte İran da Katar ile birlikte ülkelerin aklına gelen ikinci ülke konumunda. Ancak burada da bir sorun bulunuyor: İran sahip olunan gaz rezervlerinde dünyada başı çekse de çok yüksek bir iç tüketime sahip. Bu nedenle önce kendi ihtiyacını karşılaması, ardından yurtdışına ihraç etmesi gerekiyor ki bazı yıllar kendisine gaz yetiremeyen İran için bu ihtimal de pek mümkün gözükmüyor.
Dünyanın yeni gaz ihracatçısı Türkiye olabilir mi?
Ülkemiz son yıllardaki büyüyen ekonomisiyle bölgede ciddi gaz tüketicilerinden biri konumunda. Uygulamaya konan iş birlikleri sayesinde de önemli alt yapılara ev sahipliği yapan Türkiye, İran ve Doğu Akdeniz’deki jeopolitik problemlerin kaybolması durumunda her iki bölgede yer alan doğal gazın Avrupa ülkelerine iletilmesinde başrol görevi görebilir.