Çerkesler, kültürleri ve son 200 yılda yaşadıkları dolayısıyla birçok konunun ana nesnesi oluyor. Geçtiğimiz günlerde Deutsche Welle'nin Çerkeslerin asimilasyonu hakkındaki haberi, tartışmaları alevledi. Yaklaşık 160 yıldır Türkiye’de bulunan ve yaşadıkları toprakları katliam ve Rus Çarlığının baskıları sonucu terk eden Çerkesler, hala halk tarafından tam olarak anlaşılamamış ve durumları sürekli karmaşıklaştırılan bir Kafkasya halkıdır. Peki, Çerkesler Türk mü?
ÇERKESLER NERELİDİR?
1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Kafkasya’nın kaderini kökten belirlemiştir. O zamana kadar Osmanlı’nın himayesi altında özgürce yaşayan Kafkas halkları, Ruslara karşı Osmanlı’nın yanında saf tutmuş ve Ruslara karşı savaşmıştır. Kırım Savaşı’nın hazin bir şekilde bitmesi sonucu Kafkasya’ya doğru emin adımlarla ilerleyen Rus Çarlığı, Çerkesleri kontrol altına almışlardır. Neredeyse 100 yılı bulan Rus Çerkes savaşı sonrası Çerkesler 1864 yılıyla birlikte kendi topraklarından sürgün edilmişlerdir. “Çerkes Sürgünü” olarak tarihe kaydedilen bu olay, Anadolu’nun en büyük Çerkes topluluğuna ev sahibi olmasına sebep olmuştur. Yani Çerkesler aslen Anadolu halkı değil, savaşlar sonucu Anadolu’ya göç eden Kafkasya kavmidir.
ÇERKES NEDİR, NE DEMEK?
Çerkes kelimesi aslında tek bir kavmi anlatmaz. 3 gruba ayrılırlar. Kafkasya’daki bir çok kavim toplanıp Çerkes olarak adlandırılmıştır. Adigeler olarak da adlandırılırlar. Çerkesce konuşurlar. Rusya’da ayrı milletlermiş gibi tanımlansa da aslında Adigeler ve Çerkesler aynı millettir. Kendilerine Çerkes değil Adigeler derler. Abazalar, Osetler, Karaçaylar ve Balkarlar için de Çerkes ismi kullanılır.
ÇERKES Mİ ÇERKEZ Mİ?
Çerkes kelimesi tek bir ulusa indirgenemeyen ve birçok kavmi barındıran bir bütündür. TDK, Çerkez kelimesini tercih etmektedir. Halk tarafından yaygın olarak Çerkes kelimesi kullanılmaktadır.
ÇERKESLER KİMDİR?
Çerkesler bu iki milletin içine de dahil edilmemektedir. Kendileri Kafkas halkları arasına dahil edilir. Rusların soykırımından kaçıp Türkiye’ye yerleşen Çerkesler Türk kültürünü benimsemişlerdir. Kafkasya’nın Rusların eline geçmesinden ötürü Çerkesler halk tarafından Rus olarak bilinmektedir. Çerkesler Rus asimilasyonunu kabul etmediğinden dolayı katledilmiş ve soykırıma uğramışlardır.
ÇERKESLER NEREDE YAŞAR?
Çerkes soykırımı sonrası Kafkasya halkları Osmanlı topraklarına sığınmıştır. Uzun süren göç sonrası Anadolu topraklarına yerleşen Çerkeslerin büyük çoğunluğu Türkiye’de yaşamaktadır. Rusya’nın Çerkesya cumhuriyetinde de 770 bin civarında Çerkes yaşar. Türkiye’de tahmini olarak 2 ile 3 milyon arasında Çerkes yaşamaktadır. Türkiye ve Rusya’dan sonra en çok Çerkes Ürdün’de bulunmaktadır.
ÇERKESLER TÜRKİYE’DE NEREDE YAŞAR?
Çerkesler Ankara ve İstanbul’da sürekli görülmektedir. Bunun dışında Sakarya, Düzce, Samsun, Balıkesir, Konya şehirlerimizde de yoğun olarak karşılaşılmaktadırlar.
ÇERKESYA NERESİDİR?
Çerkeslerin Anadolu orijinli bir kavim olmadığı halk tarafından artık bilinmektedir. İlk defa Türklerle Hazar gölü batısı ile Karadeniz doğusu arasında karşılaşan Çerkesler, Rus savaşına kadar orada yaşamaya devam etmiştir.
ÇERKES KATLİAMI NEDİR?
Çerkes sürgünü ve Çerkes diyasporası olarak da tanımlanan bu tarihi olay, Gürcistan tarafından soykırım olarak 2011 yılında tanımlanmıştı. Ruslaştırma politikası sebebiyle direnen Çerkesler, kendilerini Anadolu’da bulmuşlardır. 21 Mayıs 1864, Çerkesler’in Ruslara karşı teslim olduğu gündür.
Çerkes soykırımı öncesi Çerkeslerin nüfusunun 1 milyon 600 bin olduğu tahmin edilmektedir. Rusya Çarlığı 1890larda yaptığı sayımda Çerkeslerin nüfusu 200 bini bulamamıştır. Bu da soykırımın ne kadar büyük ölçekli ve canice olduğunu göstermektedir. Türkiye’ye Çerkes göçü 1964’e kadar devam etti. 1964 yılında Türkiye Cumhuriyeti vize zorunluluğu getirdi. Çerkesler sadece Anadolu’ya değil Irak’a, Balkanlara ve Ürdün’e de iskan edildi.
ÇERKES ETHEM KİMDİR?
1886’da Balıkesir’de doğan Çerkes Ethem, sürgün sonucu Anadolu’da doğan ilk Çerkes neslin içinde yer alır. Şapsığ boyundandır. Balkan Savaşı’na katılan Çerkes Ethem, orada yaralanmıştır. Teşkilat-ı Mahsusa ile birlitke İran, Afganistan ve Irak’a yapılan baskınlarda yer almıştır. İzmir’in işgalinin 1919 yılında gerçekleşmesi üzerine Kuva-yi Seyyare’yi kurdu ve isyancılara karşı gerilla operasyonları düzenledi. Düzenli ordu kurulana kadar Anadolu savunmasında önemli görev aldı. Anzavur, Çopar Musa ve diğer isyanları bastıran Ethem’in ekibi, düzenli ordunun kurulmasından sonra Ankara hükümetine karşı çıktı. Birçok konuda Ankara hükümetiyle çelişen Ethem’in ekibi, en sonunda ayaklandı. Ayaklanma İnönü savaşı sırasında bastırıldı ve Ethem’e yakalanma talebi çıktı. Ethem bu durumda Yunanlar ile görüştü. Ayaklanma düzenli ordu tarafından bastırılmış oldu. Savaştan sonra diğer Çerkes diyasporası olan Ürdün’e yerleşti. 1948 yılında vefat etti. Çerkes Ethem’in mezarı Ürdün’dedir.
ÇERKEZLERDEN DEUTSCH WELLE'E TEPKİ
Geçtiğimiz günlerde Deutsch Welle Çerkeslerin Türkiye'de asimile olduğuna dair haber yapmıştı. Gündem olan bu konu sonrası Çerkes Formu Twitter üzerinden açıklamalarda bulundu. Çerkes Forumu ve Türkiye'deki Çerkesler olarak Alman DW kanalının Türkiye aleyhine iddialarını asla kabul etmiyoruz. Türkiye Cumhuriyeti devletinin milli birlik ve beraberliği aleyhine tüm oluşumların karşısındayız." açıklamalarıyla durumun asılsız olduğunu bildirdi.