Büyük Selçuklu Devleti'nin ne zaman kurulduğu ve Büyük Selçuklu Sarayı'nın nerede olduğu araştırılıyor. Geçmişte önemli bir yere sahip olan Büyük Selçuklu ne zaman kim tarafından kuruldu?
NASIL KURULDU?
Çağrı Bey, Dandanakan Zaferi'nin ardından kardeşinde keskin bir zeka gördü ve kardeşini hükümdar tayin etti. Böylece Büyük Selçuklular, kazanmış olduğu bu zafer ile birlikte devletleşme sürecine de başlamıştı.
Büyük Selçuklular devletleşme sürecinde Merv'i de başşehir ilan etti. Ardından kurultaylar düzenledi ve fetih hareketi düzenlenecek olan topraklara vezirler ile yetkililer tayin edildi. Oğuz Türkleri'nin Kınık boyundan gelen Büyük Selçuklular Türkmenistan'da bulunan Merv şehrini ele geçirdiler. Bununla birlikte 1038'de Gazneliler, Büyük Selçuklular'a karşı ikinci büyük yenilgisini yaşamıştı.
Yenilgi yaşayan Gazneliler, Nişabur kentinden çekilmeye mecbur kaldı. Büyük Selçuklular da bu kenti ele geçirdikten sonra egemenliğini ilan etti. Hemen ardından da Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Büyük Selçuklu Devleti bu şekilde kurulmuş oldu.
BÜYÜK SELÇUKLU SARAYI NEREDE?
Büyük Selçuklu Devleti günümüz İran sınırları içinde kalan İsfahan kentinde kuruldu. Ancak Selçuklular İran topraklarına göç edinceye kadar Orta Asya’da yaşadılar.
NASIL YIKILDI?
Selçuklu Türkleri, yerleştikleri topraklarda son derece güçlendiler. Hatta öyle ki, Bizans gibi köklü bir imparatorluk bile onlarla başa çıkamadı.
Fakat Melikşah'ın hükümdarlığı ardından Selçuklular zayıflamaya başladı. Güçlü bir lider başa gelmediği gibi, Haçlı Seferleri başladı. Bu nedenle de 'Büyük' Selçuklu Devleti yıkıldı. Büyük Selçuklu Devleti küllerinden ise Anadolu Selçuklu Devleti doğdu.
KURUCUSU KİMDİR?
Devlete ve hanedana adını vermiş olan Selçuk Bey'in bilinen en eski atası babası olan Dukak'dır. Dukak Yengikent Oğuz Yabguluğu'nda subaşı (ordu/birlik komutanı) olacak bir şekilde görevde bulunmuş ve daha sonralarda da tarihi kaynaklarda 'Salcuk', 'Salçuk', 'Selcük', 'Selçuk', 'Sarçuk' gibi çeşitli biçimlerde yazılan oğlu Selçuk bu göreve gelmiştir.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ'NİN YIKILMASIYLA ORTAYA ÇIKAN ATABEYLİKLER
Selçuklularda illere yönetici olarak gönderilen şehzadelerin yanlarına kendilerine yardımcı olması mahiyetinde atabey denilen deneyimli devlet adamları verilirdi. Atabeylerin devlet yönetimi ile alakalı geniş yetkileri vardı. Bu söz konusu durumdan faydalanarak atabeyler devletin zayıflamış olduğu zamanlarda, bulundukları bölgeler içerisinde yönetimi ele geçirip devletler kurdular. Bu devletler de şu şekilde sıralanabilir;
- Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147 – 1284)
Oğuzların Salgur boyundan gelen Atabey Sungur tarafından, İran'ın Fars bölgesinde kuruldu.
- İldenizliler (Azerbaycan Atabeyliği) (1146 – 1225)
Kıpçak Türklerinden olan Şemsettin ildeniz tarafından kuruldu.
Atebeyliğin merkezi Tebriz kentiydi. Harzemşahların Tebriz’i ele geçirmeleri neticesinde bu atabeylik sona ermiş oldu.
- Beğteğinoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146- 1232)
Musul Atabeyi Zengi'nin valilerinden Beğ-Teğin Oğlu Ali Küçük tarafından kurulmuştur. Atebeyliğin merkezi Erbil’di. Ek olarak Şehrizor, Sincan, Harran ve Urfa gibi kentler de bu atabeyliğin egemenlik sahası içerisinde yer alıyordu
Ali Küçük’ten sonra yerine geçen Böri sürecinde kırk dört yıl boyunca atabeylik başarıyla yönetildi.
Bir ara Anadolu Selçuklularına bağlanan atabeyliğin toprakları Kök-Böri ölünce yerine varisi olmadığı için devletin toprakları vasiyeti gereği Abbasi halifeliğine verildi.
- Böriler (Şam Atabeyliği) (1128- 1154)
Suriye Selçuklularının Şam kolu, Atabey Tuğ Tekin tarafından yönetiliyordu.
Merkezi Şam kentiydi.
Zengiler tarafından ortadan kaldırıldı.
- Zengiler (Musul Atabeyliği) (1127- 1259)
Melikşah’ın Halep valisi Zengi’nin yapmış olduğu mücadelelerde ön plana çıkmıştı.
Zengi döneminde en parlak dönem yaşanmıştır.
Zengi Haçlılardan Urfa’yı alınca Avrupalılar II. Haçlı Seferi’ni düzenlemişlerdir.
Nurettin Mahmut ölünce atabeylik Eyyubilere geçti. İlhanlIlar atabeyliğe son vermişlerdir.