İnsan psikolojisindeki değişiklik yaşamın her alanında davranış ve ilişki biçimlerinde etkili olur. Kişinin bu süreci yaşamaya başladığı zamanadan önceki kişilikten alıp başka bir kişiliğe büründürür. Bu da sosyal, aile ve duygusal ilişkelerinde ciddi yarılmaların, çatışmaların ve yol ayırımlarının oluşmasına sebep olur. Kişilik yarılması ilerledikçe bu durum fiziksel aksaklıkların da oluşmasına sebep olur. Ve kendisinin kendisine uygun gördüğü "akıl hastalığı" teşhisi, bir teşhisten çok, kendinden kaçma olarak değerlendiriliyor.
Akıl hastalığı nedir?
Amerikan Psikiyatri Birliği, akıl hastalığını “duygu, düşünce veya davranıştaki değişiklikleri veya bunların bir kombinasyonunu” içeren bir sağlık durumu olarak tanımlar.
Bu travmanın sağlıklı bir şekilde ve yaşayan kişi ile ailesine, sosyal çevresine ve partnerine fazla zarar fermeden derhal destek alması zorunludur. Eğer psikolojik destek alınmazsa, kişideki çatışma oranı vartar ve önüne geçilemez sorunlarla aksaklıklara sebep olur.
Bu durumda yine en ağır bedeli şahsın kendisi öder. İş hayatı, evli ise evliliği, aile hayatı, çocuklarıyla iletişimi ve sosyal hayattaki konumunu tahriş edecek boyutlarda etkiler. Çalışma hayatı ağır bir darbe alır. Aile içi ilişkileri temelinden sarsılır ve yıkım mecraına doğru yol alır.
Kişinin yaşadığı bu psikolojik veya psikyatrik durumun engellenmesi ve sağlıklı bir ruh haline bürünebilmesi için derhal uzmanların destek, gözetim ve yönlendirmeleri doğrultusunda tedavi sürecine girmelidir.
Akıl hastalığının vücudun fizyonomisinde de ciddi tahribatlara sebep olur. Bunlar, kalp ve solunum yolları hastalığı başta olmak üzere, seker hastalığı, karaciğer bozuklukları, mide ve bağırsak sorunlarına sebep olur. Özellikle vücut iskeletinin ağır düzeyde tahrip olmasını da tetikler
Akıl hastalıklarının en yoğun olduğu toplumların ekonomik ve sosyal refahın yüksek olduğu toplumlarda meydana geldiği artık bilinen bir gerçektir. Tamamen materyalist bir sosyal ilişki ve üretim modeli üzerinde kurulmuş bulunan zengin ülkelerde bbu durum bireylerin de yaşamına yansımaktadır. Refahın getirdiği bir psikyatrik bozukluk olarak da adlandırılabilir. Refahın salt mederyalist düzeyde insanın yaşamına hakim kılınması bu tarz psikolojik travmaların oluşmasına sebep olur.
Bu sorunun önüne geçebilecek en önemli unsur ise manevi değerler, inançlar ve kültürel dokuların sağlam bir şekilde var olmasıdır. Dini değer yargılarının belirgin olduğu toplumlarda, sosyal gelişmişlik ve ekonomik refah ne kadar kötü olursa olsun psikyatrik veya psikolojik vaka sayıları, gelişmiş müreffeh toplumlar gibi değildir.
Müreffeh ve materyalist ahlakın ilişkilerini belirlediği toplumlarda oluşan bu psikyatrik çvkündü beraberinde bir çok sorunları da getiriyor. Bu sorunların en büyüğü ise intiharlardır. Başta zengin iskandinav ülkeleri olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, gibi ülkelerde intihar vakaları oldukça yüksektir.
Akıl hastalıkları dünyada en çok Amerika Birleşik Devletleri'nde inanılmaz derecede yaygındır. Her yıl:
ABD'de her 5 yetişkinden 1'i akıl hastalığı geçiriyor
25 ABD'li yetişkinden 1'i ciddi akıl hastalığıyla yaşıyor
6 ila 17 yaşları arasındaki 6 ABD'li gençten 1'i akıl sağlığı hastalığı yaşıyor.
Ciddi akıl hastalığı (SMI), sağlık uzmanları tarafından en şiddetli akıl sağlığı koşullarını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bu hastalıklar, bir veya daha fazla ana yaşam faaliyetini önemli ölçüde etkiler veya sınırlar. En yaygın SMI'lerden ikisi bipolar bozukluk ve şizofrenidir.
Akıl hastalığı türleri
Amerikan Psikiyatri Birliği'nin teşhis kılavuzu olan Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının ( DSM-5 ) beşinci baskısında listelenen yüzlerce akıl hastalığı vardır . DSM-5, hastalıkları teşhis kriterlerine göre kategorilere ayırır.
Anksiyete bozuklukları
Günümüz moden ve müreffeh toplumlarının kronik sorunlarından biri de Anksiyete Bozukluğudur. Bu psikolojik rahatsızlık en çok fiziksel ve fizyolojik hastalıkları tetikliyor.
Bu hastalığa yakalananlar, nefes darlığı, hızlı kalp atışı ve baş dönmesi gibi fiziksel semptomların eşlik ettiği önemli endişe veya korku duyguları ile ortaya çıkar.
Üç ana kaygı bozukluğu şunlardır:
Yaygın anksiyete bozukluğu (GAD)
Panik atak
Sosyal anksiyete bozukluğu (SAD)
Bipolar ve İlişkili Bozukluklar
Eskiden manik depresyon olarak bilinen bipolar bozukluklar, değişen mani, hipomani ve majör depresyon atakları ile karakterize edilir.
Üç geniş bipolar bozukluk türü vardır:
bipolar ben
Bipolar II
Siklotimi
Bipolar tipler arasında mani nasıl değişir?
Depresif bozukluklar
Depresif bozukluklar, eş zamanlı olarak fiziksel değişim, dönüşüm veya çöküntülere kesin bir şekilde sebep oluyor. Kişinin üretim kabiliyet ve yeteneğini ciddi oranda olumsuz etkiliyor. Bu sonuç, kişinin psikolojisini olumsuz anlamda daha da tetikliyor. Ve kişiyi boş veya aşırı huzursuz bir insana çevirir.
Önekler arasında majör depresif bozukluk ve adet öncesi disforik bozukluk (PMDD) bulunur.
Yıkıcı, Dürtü Kontrol ve Davranış Bozuklukları
Akut düzeyde seyreden bu hastalık, süriç içerisinde kronik hale gelerek tedavi sürecinin çok zor ve ağır ilerlediği bir psikyatrik durumu meydana getirir.
Bu gruptaki bozukluklar şunları içerir:
Aralıklı patlayıcı bozukluk
Kleptomani
Karşı gelme bozukluğu (ODD)
Piromani
Disosiyatif bozukluklar
Bu psikiyatrik sendrom grubu, bilinç, hatıralar, duygular, algılar ve davranışlar arasında, hatta kişinin kendi kimliği veya benlik duygusu arasında istemsiz bir kopukluk ile karakterizedir.
Eliminasyon bozuklukları
Boşaltım bozukluğu olan çocuklar, istemsiz olsun ya da olmasın, uygun olmayan zamanlarda ve uygun olmayan yerlerde tekrar tekrar idrar veya dışkılarını boşaltırlar.
Beslenme ve yeme bozuklukları
Yeme bozuklukları, kötü fiziksel ve psikolojik sağlığa yol açan sürekli bir yeme düzeni bozukluğu ile karakterizedir.
Üç ana yeme bozukluğu şunları içerir:
Anoreksiya nevroza
tıkınırcasına yeme bozukluğu
Bulimia nervoza
Cinsiyet disforisi
Eskiden cinsiyet kimliği bozukluğu olarak bilinen cinsiyet disforisi , bir kişinin cinsiyet kimliği doğumda atandığı cinsiyetle çeliştiği için aşırı rahatsızlık veya sıkıntı hissettiğinde ortaya çıkar.
Nörobilişsel bozukluklar
Bu bozukluklar, bir kişinin önceki bilişsel işlev düzeyinde bir azalma ile karakterize edilir. Alzheimer hastalığına ek olarak, bu kategorideki diğer durumlar şunları içerir:
Huntington hastalığı
HIV enfeksiyonuna bağlı nörobilişsel sorunlar
Travmatik beyin hasarı (TBI)
İlaç veya Madde Kaynaklı Nörobilişsel Bozukluk
Nörogelişimsel bozukluklar
Bu bozukluklar tipik olarak gelişimin erken döneminde, genellikle bir çocuk ilkokula başlamadan önce ortaya çıkar. Kişisel, sosyal, akademik veya mesleki işlevsellikte bozulmalarla karakterizedirler.
Nörogelişimsel bozuklukların önekleri şunları içerir:
Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
Otizm
Öğrenme ve zihinsel engeller
Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar
Adından da anlaşılacağı gibi, bu bozukluklar, obsesyon ve/veya kompulsiyonların varlığı ile karakterize edilir.
Obsesif-kompulsif ve ilgili bozuklukların önekleri şunları içerir:
Vücut dismorfik bozukluğu
İstifleme bozukluğu
Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)
Parafilik bozukluklar
Sıkıntıya veya bozulmaya neden olan yoğun veya kalıcı cinsel ilgileri tanımlar. Bunlar, atipik cinsel ilgi alanlarını içeren tekrarlayan fanteziler, dürtüler veya davranışlar içerebilir.
Kişilik bozuklukları
Bu bozukluklar, sıkıntıya veya bozulmaya neden olan kalıcı, esnek olmayan bir deneyim ve davranış modeli ile karakterize edilir. Şu anda kabul edilen 10 kişilik bozukluğu vardır.
Şizofreni spektrumu ve diğer psikotik bozukluklar
Bu bozukluklar, aşağıdaki alanlardan bir veya daha fazlasındaki anormallikler ile tanımlanır:
Sanrılar
Düzensiz düşünce
Düzensiz veya anormal motor davranış
Halüsinasyonlar
Olumsuz belirtiler
Cinsel İşlev Bozuklukları
Bu heterojen bozukluk grubu, bir kişinin cinsel zevke tam olarak girememesi veya deneyimleyememesi ile karakterize edilir.
En yaygın cinsel işlev bozukluklarından bazıları şunlardır:
Gecikmiş boşalma
Erektil bozukluk
Kadın orgazm bozukluğu
Kadın cinsel ilgi/uyarılma bozukluğu
Uyku-Uyanıklık bozuklukları
Birkaç farklı uyku-uyanıklık bozukluğu türü vardır ve bunların tümü, arzu edilen veya sosyal olarak uygun zamanlarda uykuya dalma veya uyanık kalma problemlerini içerir.
Bu bozukluklar, sirkadiyen ritimlerin çevredeki ortamla yanlış hizalanması veya sirkadiyen sistemin kendi anormallikleri ile karakterize edilir. Yaygın uyku-uyanıklık bozuklukları arasında uykusuzluk ve narkolepsi bulunur.
Somatik belirti ve ilişkili bozukluklar
Bu bozuklukları olan kişiler, ağrı, güçsüzlük veya nefes darlığı gibi fiziksel semptomlar hakkında aşırı, abartılı kaygı hissederler. Bu meşguliyet o kadar yoğundur ki kişinin günlük hayatını bozar.
Madde bağlantılı ve bağımlılık yapıcı bozukluklar
Madde ile ilgili tüm bozukluklar, geri çekilme, tolerans ve özlemi içerebilen bir dizi davranışsal ve fiziksel semptom ile karakterize edilir. Maddeye bağlı bozukluklar , 10 ayrı ilaç sınıfının kullanımından kaynaklanabilir.
Travma ve strese bağlı bozukluklar
Bu grup, travmatik veya stresli bir olaya maruz kalma ile ilgili bozuklukları içerir. En yaygın olanı travma sonrası stres bozukluğudur (TSSB).
Belirti ve bulgular
Herkes ruh sağlığında inişler ve çıkışlar yaşar. Sevilen birinin kaybı gibi stresli bir deneyim, psikolojik sağlığınızı geçici olarak azaltabilir. Genel olarak, akıl hastalığı kriterlerini karşılamak için semptomlarınız önemli bir sıkıntıya neden olmalı veya sosyal, mesleki veya eğitimsel işleyişinize müdahale etmeli ve belirli bir süre sürmelidir.
Her bozukluğun, ciddiyeti büyük ölçüde değişebilen kendi semptomları vardır, ancak yetişkinlerde ve ergenlerde yaygın olarak görülen akıl hastalığı belirtileri şunları içerebilir:
Aşırı korku veya huzursuzluk:
Korkmuş, endişeli, gergin veya paniklemiş hissetmek
Ruh hali değişiklikleri:
Derin üzüntü, neşeyi ifade edememe, durumlara kayıtsızlık, umutsuzluk duyguları, görünürde bir sebep olmaksızın uygunsuz zamanlarda kahkahalar veya intihar düşünceleri
Düşünme sorunları:
Konsantre olamama ya da açıklanması zor olan bellek, düşünce ya da konuşma sorunları
Uyku veya iştah değişiklikleri:
Normalden çok daha fazla veya daha az uyumak ve yemek yemek; fark edilir ve hızlı kilo alımı veya kaybı
Geri çekilme:
Uzun süre oturmak ve hiçbir şey yapmamak ya da önceden zevk alınan aktiviteleri bırakmak
Bu belirtilerden birinin veya ikisinin tek başına varlığının akıl hastalığınız olduğu anlamına gelmediğini belirtmek önemlidir. Ancak daha fazla değerlendirmeye ihtiyacınız olabileceğini gösterir.
Bu belirtilerden birkaçını aynı anda yaşıyorsanız ve bunlar günlük hayatınıza devam etmenizi engelliyorsa, bir doktor veya ruh sağlığı uzmanıyla görüşmelisiniz.
Akıl sağlığının nedenleri nedir?
Akıl hastalığının tek bir nedeni yoktur. Bunun yerine, bunların çok çeşitli faktörlerden (bazen kombinasyon halinde) kaynaklandığı düşünülmektedir. Aşağıdakiler, birinin akıl hastalığı geliştirip geliştirmediğini etkileyebilecek bazı faktörlerdir:
Biyoloji:
Beyin kimyası akıl hastalıklarında önemli bir rol oynar. Beyindeki kimyasal haberciler olan nörotransmiterlerdeki değişiklikler ve dengesizlikler genellikle zihinsel bozukluklarla ilişkilidir.
Çevresel maruziyetler:
Rahim içinde belirli maddelere maruz kalan çocuklar, akıl hastalığı geliştirme riski daha yüksek olabilir. Öneğin, anneniz size hamileyken alkol içtiyse, uyuşturucu kullandıysa veya zararlı kimyasallara veya toksinlere maruz kaldıysa, yüksek risk altında olabilirsiniz.
Genetik:
Uzmanlar, birçok akıl hastalığının ailelerde ortaya çıkma eğiliminde olduğunu ve bunun genetik bir bileşen olduğunu uzun zamandır kabul ediyor. Öneğin, otizm, bipolar bozukluk, majör depresyon ve şizofreni gibi akıl hastalığı olan bir akrabası olan kişilerde, öneğin hastalığa yakalanma riski daha yüksek olabilir.
Yaşam Deneyimleri:
Yaşadığınız stresli yaşam olayları akıl hastalığının gelişimine katkıda bulunabilir. Öneğin, kalıcı travmatik olaylar TSSB gibi bir duruma neden olabilirken, çocuklukta birincil bakım verenlerde tekrarlanan değişiklikler bağlanma bozukluğunun gelişimini etkileyebilir.
Akıl Hastalığı Teşhisi
Akıl hastalığının teşhisi, genellikle birinci basamak doktorunuzla başlayan, birden fazla sağlık hizmeti sağlayıcısını içerebilen çok adımlı bir süreçtir.
Fizik Sınavı
Teşhis konmadan önce, fiziksel bir durumu ekarte etmek için fizik muayeneden geçmeniz gerekebilir . Depresyon ve anksiyete gibi bazı akıl hastalıklarının fiziksel nedenleri olabilir. Tiroid sorunları ve diğer fiziksel hastalıklar da bazen örtüşen veya benzer semptomlar nedeniyle akıl sağlığı bozuklukları olarak yanlış teşhis edilebilir; bu nedenle kapsamlı bir fizik muayene şarttır.
Doktorunuz uzun bir öykü alacak ve belirtilerinize neden olabilecek fiziksel sorunları ekarte etmek için laboratuvar testleri isteyebilir. Doktorunuz semptomlarınız için fiziksel bir neden bulamazsa, akıl hastalığınız için değerlendirilebilmeniz için büyük olasılıkla bir akıl sağlığı uzmanına yönlendirileceksiniz.
Psikolojik Değerlendirme
Psikiyatrist veya psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanı size belirtileriniz ve aile geçmişinizle ilgili bir dizi soru soracaktır. Hatta aile üyelerinizden birinin, gördükleri semptomları tarif edebilmeleri için görüşmeye katılmasını isteyebilirler.
Bazen ruh sağlığı uzmanı, kesin tanınızı saptamak veya hastalığınızın ciddiyetini belirlemeye yardımcı olmak için testler ve diğer psikolojik değerlendirme araçlarını uygulayacaktır. Çoğu psikiyatrist ve psikolog, akıl sağlığı hastalıklarını teşhis etmek için APA'nın Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabını (DSM) kullanır.
Bu kılavuz, tüm farklı akıl hastalıklarının tanımlarını ve semptomlarını içerir. Ayrıca, belirli bir tanıya hak kazanmak için hangi semptomların mevcut olması gerektiği, kaç tane ve ne kadar süreyle (mevcut olmaması gereken koşullarla birlikte) gibi kriterleri listeler. Bu, tanı kriterleri olarak bilinir.
Birden fazla akıl hastalığı teşhisi konması nadir değildir . Bazı koşullar diğer bozuklukların riskini artırır. Ötneğin, bazen bir anksiyete bozukluğu depresif bir bozukluğa dönüşebilir.
Geçici Ve Ayırıcı Tanı Arasındaki Fark
Tedavi
Çoğu akıl hastalığı "tedavi edilebilir" olarak kabul edilmez, ancak kesinlikle tedavi edilebilirler. Akıl sağlığı bozukluklarının tedavisi, bireysel teşhisinize ve semptomlarınızın ciddiyetine bağlı olarak büyük ölçüde değişir ve sonuçlar bireysel düzeyde büyük ölçüde değişebilir.
Bazı akıl hastalıkları ilaçlara iyi yanıt verir. Diğer koşullar en iyi konuşma terapisine yanıt verir. Bazı araştırmalar, belirli koşullar için tamamlayıcı ve altenatif tedavilerin kullanımını da destekler. Çoğu zaman, tedavi planları tedavi seçeneklerinin bir kombinasyonunu içerecek ve sizin için en iyi olanı bulmadan önce biraz deneme yanılma gerektirecektir.
Son söz:
Akıl hastalığıyla yaşamak, sizi veya sevilen birini etkilesin çok zor olabilir, ancak yardım mevcuttur. Sizin veya sevdiğiniz birinin bir akıl hastalığı olabileceğinden şüpheleniyorsanız, doktorunuzla konuşun, doktorunuz sizi ileri değerlendirme, değerlendirme ve tedavi için bir akıl sağlığı uzmanına yönlendirebilir. Ayrıca doğrudan bir psikoterapiste de ulaşabilirsiniz.